خوشه هاي ستاره اي كه در كهكشان محلي ما(كهكشان راه شيري)تشخيص داده شده اند دو نوع عمده دارند:
1-خوشه هاي جوان 2-خوشه هاي پير
1-خوشه هاي جوان
جوان ترين آنها خوشه هاي باز يا كهكشاني ناميده مي شوند.خوشه هاي باز معمولاًبه صفحه پهن كهكشان ما محدود اند.در حدود يك هزار عددازآنهادركهكشان ما شناخته شده اند،ولي تخمين زده مي شودكه احتمالاً هزاران عدد ديگر نيز وجود دارد كه به سبب تيرگي شديد ناشي از غبارديده نمي شوند.گستره جمعيت خوشه هاي كهكشاني از حدود دوجين صد ستاره است.گستره سن ستارگان اين خوشه ها نيز،در روي رشته اصلي آنها،از كمتر از يك ميليون تا پنج ميليارد سال(يا بيشتر)است.
نمونه اي از يك خوشه كهكشاني كه هرشخصي به آساني و بسته به بينايي خود معمولاً ميتواند بين شش تا نه ستاره را در اين خوشه بشمرد،گروه كوچكي از ستارگان در صورت فلكي ثور است كه خوشه پروين ناميده مي شود،آنرا هفت خواهران و ثريا نيز مي نامند . هرگاه ازدوربين دوچشمي يا تلسكوپ بهره گرفته شود مي توان دهها ستاره را شمرد.البته با يك تلسكوپ بزرگ تا صد ستاره را نيز ميتوان ديد.
آيا واقعاًهمه اين ستاره ها اجزاءيك خوشه اند؟پاسخ را در حركت اين ستارگان ميتوان يافت . هرچند جهت و سرعت هر ستاره اندكي متفاوت است اما،گرايش كلي حركت همه اين ستاره هاكه در واقع جزئي از اين خوشه اند،در جهت و سرعت يكسان است.تقريباً500 ستاره در اين خوشه اين مشخصه را نشان مي دهند.پس رصد جهت و سرعت ستارگان،عضويت آنها را در يك خوشه مشخص مي كند.ستارگان نوراني در خوشه هادر حال حركت به سوي مرحله غول سرخي هستند.اما خوشه پروين چندان غني نيست كه اكنون در آن ستاره اي در مرحله غولي ديده شود.ستارگاني كه جرمشان بسيار بيشتر از جرم آنهايي است كه رشته اصلي خوشه پروين را ترك مي كنند،چنان سريع تكامل مي يابند كه تقريباًدر مدت تنها چند ميليون سال مراحل تكامل را پشت سر مي گذارند وما بايد اميدوار باشيم كه بتوانيم اين خوشه را به هنگامي كه يكي از ستارگان آن وارد اين تكامل مي شود را ببينيم
دوشنبه , 18 مهر 1384.گاهی یه تاریخ آدمو پر انرژی تر میکنه.منو استروتاک
قلائِص
قلائِص خوشه كهكشاني ديگري است كه در آسمان شب فاصله زيادي از خوشه پروين ندارد، اما بسيار نزديك تر به خورشيد است و از اين رو،توضيع ستارگان آنچنان ديده مي شوند كه ظاهراً به صورت يك خوشه در نظر نمي آيند.
قلائِص خوشه مهمي است زيرا،ويژگي هاي آن،اندازه گيري مقياس فاصله ستاره اي را به روشي مستقل براي ما امكان پذير مي سازد.اين خوشه چنان به ما نزديك است كه فاصله اش را ميتوان از روي حركت ستارگان منفرد آن،كه همگي با هم حركت مي كنند تعيين كرد.
قلائِص همچنين ازآن رو جالب توجه است كه ستاره هاي اندكي درناحيه غولي داردو محاسبه تكاملي ستاره را تا جايي كه مي توان درموردچنين نمونه گيري كوچكي انجام دادميسر سازد.
خوشه هاي پر جمعيت
به منظور انجام دادن يك مقايسه واقعاًمعتبر ميان يك خوشه ستاره اي و الگوي تكاملي محاسبه شده براي ستارگان، لازم است خوشه ستاره اي نسبت به خوشه هاي باز در نزديكي خورشيد،ستاره هاي زيادي در فاز غولي داشته باشد.به همين دليل،اختر شناسان، از اين كشف خوشحال اند كه يكي از نزديك ترين كهكشان ها،يعني ابر ماژلاني(با فاصله حدود 50000 پارسك از كهكشان ما)داراي تعداد بسيار زيادي از اين خوشه هاي كهكشاني است . اين كهكشان از نظر داشتن ستارگان جوان،گاز وغبار غني است واز اين رو ميدان خوبي براي يافتن كليد هاي شكل گيري و تكامل ستارگان جوان پر جرم است.درميان خوشه هاي ستاره اي مطالعه شده در اين كهكشان،تقريباً35 خوشه وجود دارندكه به طور غير عادي پر جمعيت هستند وستارگان آنها از همه خوشه هاي جوان نزديك به خورشيد كه تابه حال در كهكشان ما مطالعه شده اندبسيار بيشترهستند.كه خوشه هاي 2165NGC و1866NGC را مي توان نام برد.
يكي از پر جمعيت ترين و نورانيترين خوشه ها در ابر بزگ ماژلان، 1866NGC است.
تعداد ستارگان اين خوشه از10000 تا 20000 برآورد شده است و به طور متناسبي،تعداد زيادي از آنها(درحدود50عدد)در مرحله غول سرخ تكامل هستند.به علاوه در اين خوشه چندين متغير قيفاووسي نيز وجود دارد،زيرا واقعيت اين است كه انحراف مجدد به طرف رشته اصلي به نوار ناپايداري بر مي گردد.
-خوشه هاي ستاره اي مهمترين اجرامي هستند كه براي مطالعه اثرات مشاهده شونده در تكامل پيشرفته ستاره اي در دسترس اند.در جدول زير مشخصات تعدادي از خوشه هاي باز يا به اصطلاح كهكشاني آورده شده است كه اين خوشه هارا مي توانيد با يك تلسكوپ كوچك، دوربين دوچشمي ودر چند مورد با چشم غير مصلح مشاهده كنيد.بسياري از آنها داراي ستارگان غول هستند كه از رنگ زرد يا مايل به سرخشان قابل تشخيص هستند.
دوشنبه , 18 مهر 1384.گاهی یه تاریخ آدمو پر انرژی تر میکنه.منو استروتاک
خوشه ای از حدود150 ستاره جوان و داغ که در محدوده یک سال نوری از هم قراردارند. این خوشه در فاصله 2500 سال نوری از خورشید ودر سمت مرکز کهکشان راه شیری قرار دارد. تعدادی کمانهای گازی درخشان درآن وجود دارد. رصدخانه اشعه x چاندرا یک پوشش گازی با دمای 60 میلیون درجه اطراف این خوشه کشف کرده است این گرما ناشی از بادهای ستاره های جوان و داغ مرکزی است.
گسترده ترین ودرخشانترین خوشه کروی آسمان وپرجرم ترین خوشه کروی کهکشان راه شیری است.این جرم زیبای آسمان شب حتی با چشم غیرمسلح نیز همچون ستاره محوی از قدر 3.7 دیده می شود به همین دلیل آن را در قرون گذشته همچون ستاره ها با یکی از حروف الفبای یونانی نامگذاری کرده اند.این جرم شگفت انگیز ویژگیهای منحصر به فردی دارد.بطور مثال فقط بخشی از ستاره های آن به دور مرکز می گردند که به همین دلیل خوشه شکلی بیضوی گرفته است در حالیکه همه 150 خوشه کروی کهکشان مانند کندوی زنبورند که ستاره هایشان در الگوهای تصادفی به دور مرکز جرم خوشه می گردند.این خوشه تنها خوشه کهکشان راه شیری است که شامل دست کم دو جمعیت متفاوت ستاره هاست.بیشترستاره هایش فقط حدود 2 درصدعناصر سنگین خورشید را درخود دارند که نشان دهنده سن زیاد خوشه است.جمعیت دوم ستاره های جوان ترند که شامل حدود 20 درصد عناصر سنگین خورشیدند و5 درصد کل ستاره های خوشه را شامل می شوند.گروه میانه ای هم وجود دارند که ترکیبات متوسط وسن متوسطی دارند.گروهی از ستاره شناسان که حرکتهای این سه نوع ستاره را بررسی می کردند به این نتیجه رسیدند که ستاره های جوان تر(نسل دوم یا چندم) وپرفلز همچون گروهی جدا از خوشه حرکت می کنند واز حرکت کلی خوشه پیروی نمی کنند.گروه میانسال نیز حرکتهای خاص خود را دارند.به عقیده ستاره شناسان ستاره های پرفلز بقایای خوشه دیگری هستند که امگا-قنطورسی آنرا بلعیده وتقریبا" هضم کرده است.برخی نیز عقیده دارند که این خوشه اصلا" یک خوشه واقعی نیست بلکه بقایای فشرده هسته کهکشان کوتوله ای است که کهکشان راه شیری آن را در گذشته بلعیده وعریانش کرده است.قطر آن ۲۰۰ سال نوری فاصله آن ۱۵۰۰۰ سال نوری ودر حدود ده میلیون ستاره دارد.
یک خوشه باز که ترکیبی از 80 ستاره(به شکل پروانه ای با بال باز) از قدر حدود 7وضعیفتر می باشد که یک سحابی نیز آنرا در بر گرفته است.این خوشه با شماره NGC 6405 نیز شناخته می شود ودر منطقه بالای دم در صورت فلکی عقرب قرار دارد.از آنجاییکه قدر آن 4 است با چشم غیر مسلح نیز قابل مشاهده است.بطلمیوس از آن به عنوان ابر کوچک نام برده است.این خوشه در فاصله 2000 سال نوری ودر سوی مرکز کهکشان راه شیری قرار دارد.قطر آن 33 دقیقه قوسی معادل 10 سال نوری می باشد.
این خوشه با نام جعبه جواهر (jewel box ) هم شناخته می شود.
اگر راستای کمربند جبار را به سوی شمال غرب آسمان ادامه دهید ابتدا به ستاره الدبران وسپس به هفت ستاره درخشان وجفت هم می رسید که در کنارهم خوشه انگورزیبایی را در آسمان تداعی می کنند خوشه پروین .خوشه ای با ستاره های بسیار جوان که .9 ستاره درخشانتر آن در میدان دید تلسکوپی (1.5 درجه) به خوبی جای می گیرند ودر شرایط ایده آل رصدی تیزبین ترین رصدگران تا 14 ستاره این خوشه را با چشم غیر مسلح تشخیص می دهند.رد پای این جرم زیبا در تاریخ به حدود 3000 سال پیش برمی گردد وحتی در کتابهای مقدس دینی مانند تورات وانجیل نیز بدان اشاره شده است.شاید به همین سبب این خوشه تا این حد در شعر وادبیات جهان جای دارد.برای رومی ها این خوشه از اواسط خرداد در آسمان صبحگاهی طلوع می کرده است یعنی درست سه هفته زودتر از طلوعی که در عصر حاضر برفراز شرق دارد.آزتک ها در مکزیک وآمریکای مرکزی مبداء تقویم سالیانه خود را با دیدن نخستین تلالو ستاره های ثریا پیش از طلوع خورشید در آسمان صبحگاهی تنظیم می کردند.در یونان باستان ثریا جرم آسمانی مهمی برای زمان سنجی بوده وطلوع سحرگاهی آن ازآغاز موسم سفرهای دریایی وفرارسیدن فصل زراعت نشان داشته است.شاید به همین دلیل یونانی ها نام پلیادها(کسانی که با کشتی سفر می کنند)را به آن داده اند.در اسطوره های یونانی هفت ستاره درخشان این خوشه در حقیقت دختران اطلس وپلیون(اطلس ٬پسر تیتان که زئوس خدای خدایان برای تنبیه او مجبورش می کندتا کره زمین را بر دوش خود قرار دهد)هستند.در اودیسه هومر یا شعرهای هسیود٬ شاعر معروف یونانی نیز اشاراتی به این خوشه شده است.هندوها این خوشه را هفت مادر خدای جنگ می دانستند.حافظ ودیگر شاعران پر آوازه ایرانی هم در غزل ها واشعار خود به عقد ثریا وهفت خواهران اشاره کرده اند.خوشه پروین در میان 14 خوشه ای که با چشم غیرمسلح در آسمان دیده می شود واقعا" منحصر به فرد است.محاسبه فاصله های دقیق خوشه ها از ارکان مهم در نردبان کیهانشناسی است وخوشه پروین به سبب امتیازات ویژه ای که دارد بهترین انتخاب برای نخستین پله این نردبان است.به همین دلیل کیهان شناسان برای فاصله یابی این خوشه از روشهای گوناگونی استفاده کرده اند.آنها به کمک داده های ماهواره ابرخس فاصله آنرا در حدود 440 سال نوری قطر آنرا 12 سال نوری وجرم کل آنرا 800 برابر جرم خورشید تعیین کرده اند.سن این خوشه نیز با استفاده از نمودار هتسپرونگ راسل بین 75 تا 150 میلیون سال تخمین زده شده است.حرکت فضایی ستارگان این خوشه چنان است که این خوشه به سمت جنوب شرق در حرکت است اما ما هر 36000 سال جابجایی این خوشه را نسبت به ستاره های زمینه به اندازه قطر ماه در آسمان خواهیم دید.
نکته دیگر آنکه در تمامی عکسهای زیبایی که از این خوشه می بینید گویی اطراف ستاره های پروین هاله آبی درخشان وزیبایی نمایان است.ابتدا اخترشناسان گمان می کردند این سحابی بازتابی باقی مانده گازهایی است که خوشه از آن تشکیل شده است.اما بعدها متوجه شدند که این موضوع به علت سن خوشه درست نیست.زیرا تاکنون گازهای باقی مانده از تشکیل ان خوشه به سبب وجود گرانش بازوهای کهکشان پراکنده شده اند.این نمای زیبا فقط بخاطر گذر خوشه از میان منطقه ای سرشار از گازهای غبارآلود میان ستاره ای است.
خوشه ای غنی از کهکشانها که در جهت صورت فلکی سنبله قرار دارد گرچه مقداری از آن در محدوده صورت فلکی گیسوان برنیکه قرار داردبعلاوه نزدیکترین خوشه کهکشانی به کهکشان راه شیری.مرکز این خوشه در فاصله 65 میلیون سال نوری قرار دارد ومرکزیت آن کهکشان بسیاربزرگ بیضوی M87 که با داشتن امواج قوی رادیویی سنبله A هم نامیده می شود می باشد.16 عدد از اجرام مسیه در این خوشه قرار دارند. تعداد کل کهکشانهای آن حدود 3000 کهکشان می باشد.
خوشه های آبل
فهرستی غنی از خوشه های کهکشانی که توسط جورج آبل در سال 1950 با کمک تصویر برداری وسیع از آسمان با تلسکوپ اشمیت کاسگرین در رصد خانه کوه پالومار تهیه گردیده است. این فهرست در ابتدا در بر گیرنده 2712 عدد خوشه کهکشانی از کهکشانهای شمال میل سماوی 27 که با نشانه A1تاA2712 شناخته می شوند بود. از سال 1989 خوشه های کهکشانی نیمکره جنوبی آسمان هم به آن اضافه شده که آنها نیز با نشانه A4077 تا A5220 شناخته می شوند. خوشه کهکشانی بر ساوشی و کما از شناخته شده ترین اعضاء فهرست هستند. برای اینکه یک خوشه به فهرست اضافه بشود باید دارای حداقل 50 عضو بوده و قطر خوشه هم کمتر از 5 میلیون سال نوری باشد. قدر اعضاء خوشه نیز باید بین قدر m3 و m3+2 باشد که در این رابطه m3 قدر سومین کهکشان نورانی خوشه است.
مطالعات طیف سنجی، ارتباط گرانشی این خوشه ها را اثبات کرده است و تنها درصد بسیار نا چیزی از آنها بر اساس زاویه دید در کنار هم قرار گرفته اند. مقدار جرم خوشه ها شامل جرم ماده ای که دیده می شود و دیده نمی شود بر اساس مطالعه سرعت کهکشانهای گروه، مقدار تابش اشعه ایکس میان کهکشانی و اختلالات تصویری کهشانهای دور دست ناشی از عدسیهای گرانشی و چندین روش دیگر بدست می آید. با مطالعه حدود 6000 کهکشان از میان صد گروه کهکشانی، مشخص شده که مقادیر انتقال به قرمز آنها کمتر از 1/0 می باشد. توزیع گروههایی که دارای کهکشانهای مارپیچی بیشتری هستند نا منظم تر می باشد. توزیع گروههایی که دارای کهکشانهای مارپیچی بیشتری هستند نا منظم تر می باشند و در نواحی درونی گروهها بیشتر کهکشانهای بیضوی و در نواحی بیرونی هم بیشتر کهکشانهای مارپیچی قرار دارند.
مطالعات نشان می دهند که گروه های کهکشانی در حال حاضر نیز در حال شکل گیری هستند.
مطالعه این گروهها نقش مهمی در درک انسان از ساختمان بزرگ مقیاس گیتی داشته است.
این خوشه کهکشانی که با نام آبل 1656 هم شناخته می شود نزدیکترین خوشه غنی ودر جهت صورت فلکی گیسوان برنیکه در فاصله حدود 330 میلیون سال نوری قرار دارد.450 عدد از کهکشانهای آن دارای انتقال به سرخ محاسبه شده هستند واحتمالا" دارای چند هزار کهکشان است.مطالعات اشعه ایکس نشان می دهند که بصورت توده ای وجود دارد واین توده ها نیز گروههای کوچک کهکشانی هستند که به تازگی به خوشه اضافه شده اند.از میان این کهکشانها تعدادزیادی دارای مرحله تولید ستاره بوده اند واین نشان از برهمکنش تک تک کهکشانهابا محیط بین کهکشانی در خوشه دارد.با توجه به سرعت کهکشانها جرم خوشه در حد 2000 میلیون میلیون برابر جرم خورشید محاسبه شده است.این خوشه قسمتی از ابرخوشه برساوش –حوت می باشد .
