[color="#0000ff"]
نگاهی به برترین تلسکوپ های جهان
تا آنجا که می دانیم بشر در همه دوران ها، حرکت اجرام آسمانی را پیگیری می کرد اما نگرش ما نسبت به این اجرام آسمانی از ۴۰۰ سال گذشته که گالیله با استفاده از تلسکوپش به بررسی آسمان پرداخت، به طور کامل تغییر کرده است. به مناسبت بزرگداشت چهارصدمین سال ابداع تلسکوپ، به معرفی ۱۰ تلسکوپ برتر تاریخ اخترشناسی که در زمین یا آسمان مستقر است، می پردازیم.
۱- رصدخانه جمینی
دو چشم بهتر از یک چشم است. بین دو تلسکوپ نوری و زیرقرمز رصدخانه جمینی به اندازه یک اقیانوس فاصله است، اما این دو با یکدیگر می توانند به همه پهنه آسمان دست یابند. جمینی جنوبی در ارتفاع ۲۸۰۰ متری در رشته کوه های آند جنوبی و جمینی شمالی در ارتفاعات آتشفشان خاموش مائوناکی قرار دارد. از آنجا که کوه مائوناکی در هاوایی جو بسیار مطلوبی دارد، جایگاه مجموعه یی بین المللی از تلسکوپ ها است که شب هنگام به کارش در آسمان ها می پردازد. رصدخانه جمینی از آن هفت کشور است. دانشمندان این کشورها می کوشند همیشه فناوری های تازه را در این رصدخانه به کار گیرند. این رصدخانه حتی به «اتاقک پاشش» مجهز است که ذرات نقره را به سطح آینه های جمینی پرتاب می کند تا توانایی های این تلسکوپ در ناحیه زیرقرمز افزایش یابد.
۲- رصدخانه جنوبی اروپا
این تلسکوپ که میدان دید ۵/۳ متری دارد و آن را تلسکوپ فناوری جدید نیز می نامند، اولین تلسکوپ جهان بود که آینه اصلی آن با رایانه تنظیم می شد. البته امروزه حتی تلسکوپ های آماتوری نیز به این فناوری مجهز هستند. مجموعه تلسکوپ های رصدخانه جنوبی اروپا در صحرای آتاکامای شیلی مستقر است. از جمله این تلسکوپ ها می توان به آرایه بسیار بزرگ تلسکوپ ها اشاره کرد که مهم ترین تلسکوپ این مجموعه است. علاوه بر این بخش اروپایی، آرایه بسیار بزرگ میلی متری – زیرمیلی متری آتاکاما (با نام اختصاری alma که یک همکاری بین المللی با شرکت امریکای شمالی، شرق آسیا و شیلی است) نیز در رصدخانه جنوبی اروپا مستقر است. آلما مرتفع ترین و پیشرفته ترین رصدخانه تلسکوپ رادیویی جهان است.
۳- رصدخانه ملی اخترشناسی رادیویی
این رصدخانه از چندین بخش تشکیل شده است از جمله تلسکوپ گرین بنک، آرایه بسیار بزرگ آرایه بسیار بزرگ اصلی و بخش امریکایی آلما که در آینده ساخته می شود. دانشمندان هم اکنون از اطلاعات به دست آمده از گرین بنک برای یافتن فرکانس های مولکول های موجود در فضای بین ستاره یی استفاده می کنند. نام آرایه بسیار بزرگ براساس اندازه های حیرت آور آن انتخاب شده است. این رصدخانه دارای ۲۷ آنتن رادیویی است که هر کدام ۲۳۰ تن وزن و ۲۷ متر قطر دارد. اطلاعات این تلسکوپ ها (که در صحرای جنوب سوکو روی نیومکزیکو مستقر است) با یکدیگر تلفیق می شود تا به قدرت تفکیک یک آنتن ۳۵ کیلومتری دست یابد. برخی از مردم این رصدخانه را می شناسند، چرا که نماهایی از این رصدخانه در فیلم تماس نشان داده شده است.
۴- تلسکوپ های فضایی چاندرا و اسپیتزر
یکی دیگر از رصدخانه های بزرگ و مشهور ناسا است که چشم اندازهایی از جهان را به ما عرضه کرده است که بدون آن دستیابی به آن چشم اندازها ممکن نبود (البته به جز تلسکوپ فضایی هابل). مدار گردش رصدخانه پرتو ایکس چاندرا بیضی شکل و بسیار دور از زمین است در نتیجه تصویرهای بسیار بهتری از منطقه های پرانرژی جهان، همانند پیامدهای یک ابرنواختر را در اختیار ما می گذارد. دانشمندان با استفاده از تصویرهایی که چاندرا ارسال کرده است، توانستند پدیده هایی همانند پت اخترها و سحابی ها را بهتر درک کنند.
تلسکوپ فضایی اسپیتزر تلسکوپی است که در محدوده زیرقرمز کار می کند و به افتخار لیمان اسپیتزر (پدر تلسکوپ فضایی) نامیده شده است. این تلسکوپ تصویرهایی را از اجرام سردتر جهان مثل ستاره های کوچک و سیاره های فراخورشیدی در اختیار دانشمندان قرار می دهد. دانشمندان توانستند با استفاده از این تلسکوپ ها به کشف پدیده هایی بپردازند که مشاهده آنها از زمین امکان نداشت.
۵- تلسکوپ های فضایی کورو و کپلر
تلسکوپ های امریکایی کپلر و فرانسوی کورو در جست وجوی سیاره های دیگر در منطقه های مناسب به دور منظومه های خورشیدی دوردست هستند، یعنی در منطقه یی که دمای مناسبی دارد و آب به شکل مایع در آن وجود دارد.
تلسکوپ امریکایی کپلر به تازگی پرتاب شده است و پس از کنار رفتن سپر غبار آن می تواند رصدهایش را آغاز کند. این تصویر آخرین مرحله از بازبینی آینه اصلی لانه زنبوری تلسکوپ کپلر را نشان می دهد.
کورو یا تلسکوپ همرفت، چرخشی و گذر سیاره یی، ساخت فرانسه و سازمان فضایی اروپا است. این تلسکوپ که دسامبر ۲۰۰۶ پرتاب شده است، تاکنون کشف های بسیار مهمی داشته است، از جمله اینکه در فوریه ۲۰۰۹ از کشف یک سیاره کوچک و دوردست خبر داد که از دو برابر زمین هم کوچک تر است و هر ۲۰ ساعت یک بار به دور ستاره یی خورشیدمانند می گردد.
۶- رصدخانه کک
این تلسکوپ های دوگانه ۱۰ متری و ۳۰۰ تنی، هم به خاطر طراحی شان مشهورند و هم به خاطر کشف هایشان. هر کدام از آینه های اصلی این تلسکوپ ها از ۳۶ قطعه شش وجهی تشکیل شده است که در کنار هم مثل یک آینه یکپارچه عمل می کند. این شیوه یک شاهکار انقلابی در مهندسی است که ساخت آینه های بسیار سنگین را امکان پذیر می کند. تلسکوپ های کک که در کوه های مائوناکی نصب شده است، بزرگ ترین تلسکوپ های نوری و زیرقرمز جهان محسوب می شود. دانشمندان توانسته اند با استفاده از این ابزار به کشف های بسیار شگفت آوری دست یابند، از جمله کهکشان های موجود در مرز جهان، بررسی ابرنواخترها برای تعیین سرعت انبساط جهان و ماهیت فوران های پرتو گاما. بررسی سیاره های پیرامون ستارگان دیگر از جمله وظایف تازه این تلسکوپ ها است.
۷- رصدخانه مونت ویلسون
از زمانی که قطار قاطرها آینه ۵/۱ متری را به ارتفاع کوه ها می بردند تا شب هایی که ادوین هابل سرگرم بازنویسی درک ما از کیهان بود، کوه مونت ویلسون نمایانگر تکامل رصدخانه های نوین و همچنین یکی از مهم ترین مکان های علمی تاریخ بود. زمانی از تلسکوپ جرج الری هیل با میدان دید ۵/۱ متری برای بررسی و دسته بندی طیفی ستارگان استفاده می شد که مبانی اخترشناسی نوین را به وجود آورد، البته امروزه دیگر از این تلسکوپ برای پژوهش استفاده نمی شود. صد سال پیش تلسکوپ ۵/۱ متری هیل بزرگ ترین تلسکوپ جهان بود، اما طی ۱۰ سال مقام بزرگ ترین تلسکوپ جهان به تلسکوپی با میدان دید ۵/۲ متر رسید که در همسایگی هیل ساخته شد. ادوین هابل با استفاده از تلسکوپ ۵/۲ متری هیل کشف کرد که لکه های «سحابی ها» در آسمان در حقیقت کهکشان های دوردست است، جهان در حال انبساط است و سرعت این انبساط از پدیده انفجار بزرگ ناشی می شود. کوه مونت ویلسون مهم ترین رصدگاه جهان طی ۴۰ سال بود تا آنکه آلودگی نوری لس آنجلس باعث شد اخترشناسان به جنوب روی بیاورند.
۸- رصدخانه پالومار
تلسکوپ پنج متری هیل به تحول در اخترشناسی نوین بسیار کمک کرد. برای ساخت آینه این تلسکوپ حدود یک میلیون دلار هزینه کردند (آن هم در سال ۱۹۳۴) ولی باز هم نتوانستند آینه کوارتزی به قدر کافی بزرگ بسازند. جرج الری هیل که سازنده رصدخانه پالومار بود (وی رصدخانه مونت ویلسون را هم ساخته بود) به شرکت نیویورکی «کورنینگ گلس ورکز» ساخت آینه یی پنج متری با شیشه یی از جنس یک ماده جدید (آمیزه یی به نام پیرکس) را سفارش داد. شیشه های پیرکس در مقابل تغییرات دما و سرد و گرم شدن نسبت به شیشه های معمولی بسیار کمتر منقبض و منبسط می شوند بنابراین در آینه های پیرکس مشکل اعوجاج نور کمتر پیش می آید. این مشکل در تلسکوپ ۵/۲ متری هیل که در مونت ویلسون نصب شده بود، به شدت از کارایی تلسکوپ کاسته بود. پس از تاخیر که در اثر جنگ جهانی دوم پیش آمد، اولین نورگیری تلسکوپ در ۲۶ ژانویه ۱۹۴۹ صورت گرفت. ادوین هابل اولین کسی بود که از پشت تلسکوپ به آسمان نگاه کرد. یک سال بعد تلسکوپ ۲/۱ متری دیگری کارش را به عنوان یکی از مجموعه تلسکوپ های رصدخانه نقشه بردار آسمان در پالومار شروع کرد. این تلسکوپ از سرتاسر آسمان شمال نقشه برداری کرد. این نقشه راهنما، بعدها به عنوان مبنایی برای نقشه یی شد که تلسکوپ فضایی هابل از آن استفاده کرد.
پالومار هنوز هم پس از سه ربع قرن به کشف های جدیدی دست پیدا می کند. دانشمندان در سال ۲۰۰۱ از ابداع یک سیستم «اپتک تصحیح کننده» خبر دادند که تصویرهای تهیه شده در پالومار را واضح تر و دقیق تر می کند. این سیستم قدرت تفکیک تلسکوپ فضایی هابل را دو برابر کرد.
۹- تلسکوپ گالیله
گالیله تلسکوپ را اختراع نکرد. شاید حتی او اولین کسی نباشد که با تلسکوپ به آسمان نگاه کرد اما طراحی خوب تلسکوپ وی به او این امکان را داد که بهتر از همه پیشینیان خود را به اعماق آسمان بنگرد، یا حداقل بهتر از همه کسانی که یافته های خود را منتشر کردند. یافته های وی مبنای فکری اروپای آن روز را متزلزل کرد و عنوان «پدر علم نوین» را برای وی به ارمغان آورد.
وی در سال ۱۶۰۹ با تلسکوپ به بررسی ماه پرداخت، چهار قمر مشتری را کشف کرد، به مشاهده ابرنواختر پرداخت، تله های خورشید را کشف و اهله زهره را بررسی کرد. البته وی را به دلیل طرفداری از نگرش بدعت آمیز خورشید مرکزی جهان محکوم کردند. یکی از دو تلسکوپ باقیمانده از گالیله به تازگی برای اولین مرتبه در خارج از ایتالیا در موسسه فرانکلین فیلادلفیلا به نمایش عمومی درآمد.
۱۰- تلسکوپ فضایی هابل[/color]
نگاهی به برترین تلسکوپ های جهان
تا آنجا که می دانیم بشر در همه دوران ها، حرکت اجرام آسمانی را پیگیری می کرد اما نگرش ما نسبت به این اجرام آسمانی از ۴۰۰ سال گذشته که گالیله با استفاده از تلسکوپش به بررسی آسمان پرداخت، به طور کامل تغییر کرده است. به مناسبت بزرگداشت چهارصدمین سال ابداع تلسکوپ، به معرفی ۱۰ تلسکوپ برتر تاریخ اخترشناسی که در زمین یا آسمان مستقر است، می پردازیم.
۱- رصدخانه جمینی
دو چشم بهتر از یک چشم است. بین دو تلسکوپ نوری و زیرقرمز رصدخانه جمینی به اندازه یک اقیانوس فاصله است، اما این دو با یکدیگر می توانند به همه پهنه آسمان دست یابند. جمینی جنوبی در ارتفاع ۲۸۰۰ متری در رشته کوه های آند جنوبی و جمینی شمالی در ارتفاعات آتشفشان خاموش مائوناکی قرار دارد. از آنجا که کوه مائوناکی در هاوایی جو بسیار مطلوبی دارد، جایگاه مجموعه یی بین المللی از تلسکوپ ها است که شب هنگام به کارش در آسمان ها می پردازد. رصدخانه جمینی از آن هفت کشور است. دانشمندان این کشورها می کوشند همیشه فناوری های تازه را در این رصدخانه به کار گیرند. این رصدخانه حتی به «اتاقک پاشش» مجهز است که ذرات نقره را به سطح آینه های جمینی پرتاب می کند تا توانایی های این تلسکوپ در ناحیه زیرقرمز افزایش یابد.
۲- رصدخانه جنوبی اروپا
این تلسکوپ که میدان دید ۵/۳ متری دارد و آن را تلسکوپ فناوری جدید نیز می نامند، اولین تلسکوپ جهان بود که آینه اصلی آن با رایانه تنظیم می شد. البته امروزه حتی تلسکوپ های آماتوری نیز به این فناوری مجهز هستند. مجموعه تلسکوپ های رصدخانه جنوبی اروپا در صحرای آتاکامای شیلی مستقر است. از جمله این تلسکوپ ها می توان به آرایه بسیار بزرگ تلسکوپ ها اشاره کرد که مهم ترین تلسکوپ این مجموعه است. علاوه بر این بخش اروپایی، آرایه بسیار بزرگ میلی متری – زیرمیلی متری آتاکاما (با نام اختصاری alma که یک همکاری بین المللی با شرکت امریکای شمالی، شرق آسیا و شیلی است) نیز در رصدخانه جنوبی اروپا مستقر است. آلما مرتفع ترین و پیشرفته ترین رصدخانه تلسکوپ رادیویی جهان است.
۳- رصدخانه ملی اخترشناسی رادیویی
این رصدخانه از چندین بخش تشکیل شده است از جمله تلسکوپ گرین بنک، آرایه بسیار بزرگ آرایه بسیار بزرگ اصلی و بخش امریکایی آلما که در آینده ساخته می شود. دانشمندان هم اکنون از اطلاعات به دست آمده از گرین بنک برای یافتن فرکانس های مولکول های موجود در فضای بین ستاره یی استفاده می کنند. نام آرایه بسیار بزرگ براساس اندازه های حیرت آور آن انتخاب شده است. این رصدخانه دارای ۲۷ آنتن رادیویی است که هر کدام ۲۳۰ تن وزن و ۲۷ متر قطر دارد. اطلاعات این تلسکوپ ها (که در صحرای جنوب سوکو روی نیومکزیکو مستقر است) با یکدیگر تلفیق می شود تا به قدرت تفکیک یک آنتن ۳۵ کیلومتری دست یابد. برخی از مردم این رصدخانه را می شناسند، چرا که نماهایی از این رصدخانه در فیلم تماس نشان داده شده است.
۴- تلسکوپ های فضایی چاندرا و اسپیتزر
یکی دیگر از رصدخانه های بزرگ و مشهور ناسا است که چشم اندازهایی از جهان را به ما عرضه کرده است که بدون آن دستیابی به آن چشم اندازها ممکن نبود (البته به جز تلسکوپ فضایی هابل). مدار گردش رصدخانه پرتو ایکس چاندرا بیضی شکل و بسیار دور از زمین است در نتیجه تصویرهای بسیار بهتری از منطقه های پرانرژی جهان، همانند پیامدهای یک ابرنواختر را در اختیار ما می گذارد. دانشمندان با استفاده از تصویرهایی که چاندرا ارسال کرده است، توانستند پدیده هایی همانند پت اخترها و سحابی ها را بهتر درک کنند.
تلسکوپ فضایی اسپیتزر تلسکوپی است که در محدوده زیرقرمز کار می کند و به افتخار لیمان اسپیتزر (پدر تلسکوپ فضایی) نامیده شده است. این تلسکوپ تصویرهایی را از اجرام سردتر جهان مثل ستاره های کوچک و سیاره های فراخورشیدی در اختیار دانشمندان قرار می دهد. دانشمندان توانستند با استفاده از این تلسکوپ ها به کشف پدیده هایی بپردازند که مشاهده آنها از زمین امکان نداشت.
۵- تلسکوپ های فضایی کورو و کپلر
تلسکوپ های امریکایی کپلر و فرانسوی کورو در جست وجوی سیاره های دیگر در منطقه های مناسب به دور منظومه های خورشیدی دوردست هستند، یعنی در منطقه یی که دمای مناسبی دارد و آب به شکل مایع در آن وجود دارد.
تلسکوپ امریکایی کپلر به تازگی پرتاب شده است و پس از کنار رفتن سپر غبار آن می تواند رصدهایش را آغاز کند. این تصویر آخرین مرحله از بازبینی آینه اصلی لانه زنبوری تلسکوپ کپلر را نشان می دهد.
کورو یا تلسکوپ همرفت، چرخشی و گذر سیاره یی، ساخت فرانسه و سازمان فضایی اروپا است. این تلسکوپ که دسامبر ۲۰۰۶ پرتاب شده است، تاکنون کشف های بسیار مهمی داشته است، از جمله اینکه در فوریه ۲۰۰۹ از کشف یک سیاره کوچک و دوردست خبر داد که از دو برابر زمین هم کوچک تر است و هر ۲۰ ساعت یک بار به دور ستاره یی خورشیدمانند می گردد.
۶- رصدخانه کک
این تلسکوپ های دوگانه ۱۰ متری و ۳۰۰ تنی، هم به خاطر طراحی شان مشهورند و هم به خاطر کشف هایشان. هر کدام از آینه های اصلی این تلسکوپ ها از ۳۶ قطعه شش وجهی تشکیل شده است که در کنار هم مثل یک آینه یکپارچه عمل می کند. این شیوه یک شاهکار انقلابی در مهندسی است که ساخت آینه های بسیار سنگین را امکان پذیر می کند. تلسکوپ های کک که در کوه های مائوناکی نصب شده است، بزرگ ترین تلسکوپ های نوری و زیرقرمز جهان محسوب می شود. دانشمندان توانسته اند با استفاده از این ابزار به کشف های بسیار شگفت آوری دست یابند، از جمله کهکشان های موجود در مرز جهان، بررسی ابرنواخترها برای تعیین سرعت انبساط جهان و ماهیت فوران های پرتو گاما. بررسی سیاره های پیرامون ستارگان دیگر از جمله وظایف تازه این تلسکوپ ها است.
۷- رصدخانه مونت ویلسون
از زمانی که قطار قاطرها آینه ۵/۱ متری را به ارتفاع کوه ها می بردند تا شب هایی که ادوین هابل سرگرم بازنویسی درک ما از کیهان بود، کوه مونت ویلسون نمایانگر تکامل رصدخانه های نوین و همچنین یکی از مهم ترین مکان های علمی تاریخ بود. زمانی از تلسکوپ جرج الری هیل با میدان دید ۵/۱ متری برای بررسی و دسته بندی طیفی ستارگان استفاده می شد که مبانی اخترشناسی نوین را به وجود آورد، البته امروزه دیگر از این تلسکوپ برای پژوهش استفاده نمی شود. صد سال پیش تلسکوپ ۵/۱ متری هیل بزرگ ترین تلسکوپ جهان بود، اما طی ۱۰ سال مقام بزرگ ترین تلسکوپ جهان به تلسکوپی با میدان دید ۵/۲ متر رسید که در همسایگی هیل ساخته شد. ادوین هابل با استفاده از تلسکوپ ۵/۲ متری هیل کشف کرد که لکه های «سحابی ها» در آسمان در حقیقت کهکشان های دوردست است، جهان در حال انبساط است و سرعت این انبساط از پدیده انفجار بزرگ ناشی می شود. کوه مونت ویلسون مهم ترین رصدگاه جهان طی ۴۰ سال بود تا آنکه آلودگی نوری لس آنجلس باعث شد اخترشناسان به جنوب روی بیاورند.
۸- رصدخانه پالومار
تلسکوپ پنج متری هیل به تحول در اخترشناسی نوین بسیار کمک کرد. برای ساخت آینه این تلسکوپ حدود یک میلیون دلار هزینه کردند (آن هم در سال ۱۹۳۴) ولی باز هم نتوانستند آینه کوارتزی به قدر کافی بزرگ بسازند. جرج الری هیل که سازنده رصدخانه پالومار بود (وی رصدخانه مونت ویلسون را هم ساخته بود) به شرکت نیویورکی «کورنینگ گلس ورکز» ساخت آینه یی پنج متری با شیشه یی از جنس یک ماده جدید (آمیزه یی به نام پیرکس) را سفارش داد. شیشه های پیرکس در مقابل تغییرات دما و سرد و گرم شدن نسبت به شیشه های معمولی بسیار کمتر منقبض و منبسط می شوند بنابراین در آینه های پیرکس مشکل اعوجاج نور کمتر پیش می آید. این مشکل در تلسکوپ ۵/۲ متری هیل که در مونت ویلسون نصب شده بود، به شدت از کارایی تلسکوپ کاسته بود. پس از تاخیر که در اثر جنگ جهانی دوم پیش آمد، اولین نورگیری تلسکوپ در ۲۶ ژانویه ۱۹۴۹ صورت گرفت. ادوین هابل اولین کسی بود که از پشت تلسکوپ به آسمان نگاه کرد. یک سال بعد تلسکوپ ۲/۱ متری دیگری کارش را به عنوان یکی از مجموعه تلسکوپ های رصدخانه نقشه بردار آسمان در پالومار شروع کرد. این تلسکوپ از سرتاسر آسمان شمال نقشه برداری کرد. این نقشه راهنما، بعدها به عنوان مبنایی برای نقشه یی شد که تلسکوپ فضایی هابل از آن استفاده کرد.
پالومار هنوز هم پس از سه ربع قرن به کشف های جدیدی دست پیدا می کند. دانشمندان در سال ۲۰۰۱ از ابداع یک سیستم «اپتک تصحیح کننده» خبر دادند که تصویرهای تهیه شده در پالومار را واضح تر و دقیق تر می کند. این سیستم قدرت تفکیک تلسکوپ فضایی هابل را دو برابر کرد.
۹- تلسکوپ گالیله
گالیله تلسکوپ را اختراع نکرد. شاید حتی او اولین کسی نباشد که با تلسکوپ به آسمان نگاه کرد اما طراحی خوب تلسکوپ وی به او این امکان را داد که بهتر از همه پیشینیان خود را به اعماق آسمان بنگرد، یا حداقل بهتر از همه کسانی که یافته های خود را منتشر کردند. یافته های وی مبنای فکری اروپای آن روز را متزلزل کرد و عنوان «پدر علم نوین» را برای وی به ارمغان آورد.
وی در سال ۱۶۰۹ با تلسکوپ به بررسی ماه پرداخت، چهار قمر مشتری را کشف کرد، به مشاهده ابرنواختر پرداخت، تله های خورشید را کشف و اهله زهره را بررسی کرد. البته وی را به دلیل طرفداری از نگرش بدعت آمیز خورشید مرکزی جهان محکوم کردند. یکی از دو تلسکوپ باقیمانده از گالیله به تازگی برای اولین مرتبه در خارج از ایتالیا در موسسه فرانکلین فیلادلفیلا به نمایش عمومی درآمد.
۱۰- تلسکوپ فضایی هابل[/color]