امروزه آسمان نماها جایگاهی خاص و مهم در حوزه ی علم ستاره شناسی دارند و یکی از مکانهای کارآمد و موثر برای آشنایی عموم با این علم کهن محسوب می شوند.همانگونه که سینما عرضه کننده ی هنرهای نمایشی برای عموم است آسمان نما نیز خلاقیت انسان را در شبیه سازی آسمان و پدیده های کیهانی به نمایش می گذارد. پرده ی نمایش آسمان نما ویژگی خاصی دارد، گنبدی است که تماشاگران با قرار گرفتن در زیر آن احساس ناظری را پیدا می کنند که در شبی صاف نظاره گر گنبد آسمان لایتناهی هستند. احساسی که با وجود لذّت بخش بودن ، هیجان آور و البته کمی غریب و وهم انگیز است. این احساس برای نسل نوپا و جوان بسیار جذّاب و بیاد ماندنی است و می تواند زمینه ی شکوفایی استعداد آنان را در حوزه ی علم نجوم و شناخت پدیده های فرازمینی و علوم مرتبط با آن فراهم کند. آسمان نما وسیله ای است شامل یک پروژکتور نوری یا دیجیتالی که در مرکز یک نیمکره گنبدی شکل نصب شده و عمل شبیه سازی صورتهای فلکی و موضوعات سماوی را در هر زمان از سال انجام می دهد. با استفاده از این ابزار کمک آموزشی می توان علاوه بر آموزش مبانی نجوم کروی برخی پدیده های سماوی مانند: کسوف (خورشید گرفتگی) ، خسوف (ماه گرفتگی) ، انواع حرکت سیارات (مستقیم و برگشتی) ، حرکت آرام یا تند کره ی آسمان ، حرکت خاص ستارگان در بازه ی زمانی طولانی چند هزار سال ، پدیده ی شفق و فلق و ... را در هر نقطه ی فرضی از کره ی زمین و در هر زمان دلخواه مشاهده کرد.هم اکنون حدود 2500 آسمان نما در نقاط مختلف جهان وجود دارد که هر ساله حدود 100 میلیون نفر بازدید کننده دارند.سابقه ی طراحی و ساخت آسمان نما به قرن هجدهم باز می گردد زمانیکه ساخت گویهای متحرک و افلاک نماهای مکانیکی با نام پلانتاریوم متداول بودند.در اواسط قرن هفدهم چند گوی توخالی به قطر 4 تا 5 متر (13 تا 16 فوت) ساخته شد بطوریکه در داخل آن تعداد محدودی بازدید کننده می توانستند ستارگان را بصورت سوراخهای کوچک در گوی مشاهده کنند.اولین آسمان نما با پروژکتور ستاره ای توسط والتر بورس فیلد Walter bauersfeld (1959-1879) که در شرکت کارل زایس آلمان (Carl Zaiss ) کار می کرد ابداع و ساخته شد. مدل شماره ی یک آسمان نما نیز در سال 1923 میلادی کامل گردید و همان سال در موزه ی دوچیز (Deutsches) مونیخ به نمایش گذاشته شد. دومین مدل آسمان نما که مورد استفاده قرار گرفت شکل و قواره ای عجیب همانند یک دمبل بزرگ داشت.اولین تماشاخانه (تئاتر) عمومی ستاره شناسی نیز در ویینا (Vienna) رم ایتالیا و مسکو ساخته شد.در اوایل دهه ی 1980 میلادی اونز و سادرلند Evans & Sutherland اولین پروژکتور ستاره ای دیجیتال را ابداع کردند که توانمندیهای بیشتری نسبت به پروژکتور های متداول داشت. پروژکتور آسمان نماهابطورکلی پروژکتور آسمان نما ها در دو نوع وجود دارند:1. پروژکتور نوری- مکانیکی2. پروژکتور دیجیتالی در پروژکتورهای نوری مکانیکی صفحات ستاره ای سوراخدار در هریک از کره های دستگاه جهت شبیه سازی اجرام موجود در نیمکره های شمالی و جنوبی آسمان جای داده شده اند. یک لامپ یا مجموعه ای از فیبر (رشته)های نوری تأمین کننده ی نور مورد نیاز بوده و آن را به سوی سوراخهای موجود در صفحات ستاره ای هدایت می کنند. نور عبوری از سوراخها به رویه ی داخلی و صیقل شده ی گنبد آسمان نما تابیده و بدین ترتیب تصویری درست و دقیق از اجرام در داخل گنبد ایجاد می شود.کره های نگهدارنده ی صفحات ستاره ای در دو انتهای یک چارچوب محوری و قابل دوران نصب شده اند که در مرکز آن نیز پروژکتورهای اختصاصی نمایش سیارات جای دارند. این دستگاه با استفاده از حرکت چرخ دنده های متعدد و ترکیبی موقعیت صحیح سیارات و حرکت آنها در زمان گذشته ، حال یا آینده در داخل گنبد آسمان نما به نمایش می گذارد. استفاده از صفحات ستاره ای ثابت در پروژکتورهای نوری- مکانیکی نمایی زمین مرکزی از آسمان ارائه می دهد که برای بیشتر اهداف نمایشی عالی است.در نوع دوم یک پروژکتور دیجیتال مورد استفاده قرار می گیرد که اطلاعات و تصاویر گرافیکی اجرام در حافظه ی رایانه متصل به آن جای دارند. در این آسمان ما می توان فواصل چند هزار ستاره نزدیک را نیز ارائه کرد. در این نوع پروژکتور نقاط نمایشی ستاره ها بوسیله یک تفنگ الکترونی شبیه به لوله های اشعه کاتدیک تولید می شوند. اغلب آسمان نماهای مدرن دارای پروژکتورهای ویدئویی نیز هستند تا فیلمهای گرافیکی نجومی را نمایش دهند که بطور مسلم اثر بصری بیشتری بر ناظران دارند. همچنین برخی پروژکتورهای نوری آسمان نماهای قدیمی با پروژکتورهای دیجیتالی جدید تعویض شده اند تا توانمندیهای آنها افزایش یابد. با رشد و توسعه فنآوری دیجیتال و بکارگیری رایانه های پیشرفته و سریع می توان با قرار گرفتن در زیر گنبد آسمان نماها شاهد تصاویری واقعی تر با جزییات بیشتر بود.
دوشنبه , 18 مهر 1384.گاهی یه تاریخ آدمو پر انرژی تر میکنه.منو استروتاک
از مطلب مفیدتون ممنون. ولی به نظر من نباید برای یه مطلب که جای بحث کردن نداره یه تاپیک مجزا زد. بهتره یه تاپیک با اسم (دانشنامه) ایجاد کنیم تا مطالب اموزنده اینجوری رو تو اون بنویسیم.
حدود 13 سال از كلنگ زني افلاك نماي خيام كه يكي از بزرگترين افلاك نماهاي دنياست، مي*گذرد و با وجود پيشرفت 80 درصدي ساختمان كره اصلي آن، ادامه طرح در انتظار تخصيص اعتبارات لازم است.
به گزارش ايسنا، ساخت افلاك نماي خيام در سال 77 توسط وزير وقت علوم، تحقيقات و فناوري در جوار آرامگاه خيام آغاز شد.
اولين پلانتاريوم يا افلاك*نما در سال 1302 شمسي (1923) توسط يك شركت آلماني ابداع شد. گنبد افلاك نماها، معمولا از 5 تا 25 متر قطر دارد و در انواع بزرگتر 200 تا 350 نفر گنجايش براي سالن تماشاگران در نظر گرفته مي*شود. هم*اكنون حدود سه هزار افلاك نما در روي كره زمين وجود دارد كه 80 نمونه آن در آلمان است.
گنبد افلاك نماي خيام، 23 متر قطر داشته و از گنجايش بين 300 تا 350 نفر برخوردار است. اين افلاك نما كه كلنگ احداث آن در سال 1377 زده شد، با وجود اهميتي كه از لحاظ علمي، فرهنگي و گردشگري دارد، اما همچنان مورد بي توجهي مسؤولان قرار دارد.
هزينه ساختمان كره اصلي افلاك نما كه تاكنون بالغ بر يك ميليارد و 200 ميليون تومان بوده، توسط يك خير نيشابوري پرداخت شده است. بخش كتابخانه با سه هزار و 600 متر مربع زيربنا توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و از اعتبارات ملي و استاني تامين اعتبار شده و مجري آن اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي استان است.
پژوهشكده نجوم اين افلاك نما با سه هزار و 600 مترمربع زيربنا در مرحله فونداسيون است كه پس از تنظيم قرارداد با وزارت علوم، اعتبار مربوطه تخصيص داده خواهد شد و سالن*هاي ورودي به افلاك نما هم كه بالغ بر سه هزار و 900 متر مربع است، در حالت پي*ريزي متوقف شده و محوطه هم كه در اختيار شهرداري است، حدود 80 هزار متر مربع و حياط مركزي نيز حدود 1000 متر مربع است.
همچنين يك اعتبار 7.3 ميليارد توماني براي خريد تجهيزات در دولت*هاي قبل به حساب دانشگاه فردوسي مشهد ريخته شده كه متاسفانه به دلايل مختلف، بلوكه شده است.
حجت*الاسلام والمسلمين سيدعلي حسيني، نماينده مردم نيشابور در مجلس شوراي اسلامي در اين خصوص *اظهار كرد: چون در اين برهه در تحريم به سر مي*بريم و نمي*توانيم تجهيزات لازم را وارد كنيم، لذا اين اعتبار كه براي هزينه تجهيزات افلاك نما اختصاص يافته، فعلا قابل استفاده نيست.
افلاك نماي خيام واقع در شهر نيشابور
وي ادامه داد: براي خريد تجهيزات نيز پيگير موضوع بوده*ايم و مهندس چوپانكاره از زحمتكشان افلاك*نما كه با آلمان در ارتباط است، نامه*اي از نمايندگان مجلس به منظور ارسال آن به كميسيون فرهنگي مجلس آلمان درخواست كرد تا حداقل كار از طريق مجلس پيگيري شود.
مهندس محمود گياهي، رئيس اداره عمران فرمانداري نيشابور نيز گفت: علت ساخت پلانتاريوم (افلاك نما) در نيشابور، چهره علمي حكيم عمر خيام است. در بزرگي وي در بعد نجوم همين بس كه گاهنامه*اي كه به نام گاهنامه «جلالي» در زمان سلجوقيان تدوين شده پس از گذشته قرنها همچنان بي نظير است.
وي تصريح كرد: اين پروژه ابتدا توسط هيات امنايي پايه گذاري شد، با اين نگرش كه بتوانند تمامي اعتبارات آن را از طريق خيرين به شكلي تامين كنند و اگر قرار بود كار در ابعاد كوچك انجام شود، چه بسا تاكنون پروژه به اتمام مي*رسيد، اما نگاه به اين قضيه اين بود كه ما در سنوات گذشته هيچ كار عمراني را به صورت يك نماد شاخص در سطح كشور نداشته*ايم. چه بسا در تهران نمادي مثل برج ميلاد طرح موضوع مي*شود و اكنون ميدان آزادي را تحت الشعاع خود قرار مي*دهد، پس مي*توانيم بگوييم برج ميلاد در حد و قواره ميدان آزادي است، چون نمادي كه ما براي شهر تهران مي*شناسيم، از قبل ميدان آزادي بود.
وي ادامه داد: نيشابور نيز طي 50 سال گذشته به آرامگاه خيام و كمال*الملك و... شناخته مي*شده است كه اين پروژه*ها در دهه 40 و توسط انجمن مفاخر ملي كه در آن مقطع ايجاد شد، انجام پذيرفت.
گياهي اظهار كرد: چون ماهيت اين پروژه، علمي است و بايد مجموعه*اي كاملا علمي باشد بر همين اساس، قسمت كره و ساير قسمت*ها به خود دانشگاه معرفي شد و چون ما در آن مقطع دانشگاه مستقل نداشتيم، اعتباري را كه قصد داشتيم براي تجهيزات اپتيكي به پروژه تزريق كنيم، قاعدتا بايد يك دستگاه اجرايي تعريف مي*شد؛ چون ماهيت علمي بود، به اين نتيجه رسيديم كه دانشگاه ورود پيدا كند و اواخر سال 83 اين اعتبار براي تامين و تجهيز وسايل اپتيكي داده شد.
وي تصريح كرد: چون بحث تجهيزات افلاك نما منحصر به فرد و متولي اصلي آن شركت*هاي آلماني و در راس آن شركت «زايس» بود، لذا شركت «زايس» و دانشگاه فردوسي بايد وارد گفت*وگو مي*شدند. چون بودجه در اختيار دانشگاه فردوسي بود، بايد عملا تفاهم*نامه*اي را امضا مي*كردند.
گياهي ادامه داد: اما واقعيت امر اين بود كه به لحاظ مالي مشكل چنداني نداشتيم، بلكه به دليل اجراي پروژه افلاك نما در شهرستان نيشابور، دانشگاه فردوسي مشهد چندان مقيد به پيگيري آن نبود.
وي گفت: در ادامه مسؤولان مربوطه را متقاعد كرديم كه پيگير كار باشند تا ارتباطي كه لازم بود، بين شركت «زايس» و دانشگاه فردوسي برقرار شود. در ادامه تفاهم*نامه*ها و پيش نويس*هاي مختلفي به دانشگاه فردوسي آمد كه بعضي را دانشگاه و بعضي را شركت «زايس» قبول نداشتند و زماني كه كار به نتايج مطلوبي رسيد،* متاسفانه بحث تحريم پيش آمد.
گياهي افزود: چون ايران در تحريم قرار دارد، فروش اين امكانات و تجهيزات به كشور با مشكل مواجه شد و عملا شركت «زايس» نمي*توانست اين كار را انجام دهد. اگر چه انجمن نجوم ايران با اين استدلال كه اين تجهيزات كاملا جنبه علمي دارد به صورت مكرر پيگير موضوع بوده*اند؛ اما كماكان اين قضيه ادامه دارد و خواهد داشت.
همچنين محمد كاظم صادقي، سرپرست شهرداري نيشابور در خصوص وضعيت افلاك نماي نيشابور گفت: دلايل مختلفي نظير تغيير هيات امنا و تحريم ايران كار را با وقفه جدي مواجه كرده است.
وي اظهار كرد: اين وقفه باعث تخريب محوطه و تاسيسات زيربنايي نظير آب، برق و... شد كه هنوز علي*رغم پيگيري*هاي مختلف كه از سوي مجموعه*ها شده، به نتيجه*اي نرسيده است. البته از زماني*كه به عنوان سرپرست شهرداري نيشابور مشغول به كار شده*ام، كار تكميل محوطه*سازي را در دستور كار قرار داده*ايم.
صادقي خاطرنشان كرد: براي امسال در متمم بودجه، اعتباري در حدود 60 ميليون تومان براي محوطه*سازي اين افلاك نما تثبيت كرديم كه چنانچه اين مبلغ كفايت نكند، حتما تكميل بودجه براي سال آينده در دستور كار قرار خواهد گرفت.
محمد ابراهيم سماواتي، دبير انجمن علمي و فرهنگي حكيم عمر خيام نيشابوري نيز اظهار كرد: علت به تعويق افتادن كار، امضاء نشدن قرارداد و شرايط تحريم است. در هر صورت پيگير اين موضوع هستيم كه اين تجهيزات كاربرد نظامي نداشته و كاربرد فرهنگي دارند تا بتوانيم از اين طريق تحريم را بشكنيم.
محمود عباس نژاد، رئيس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي نيشابور گفت: در صورت تامين اعتبارات مي*توانيم شاهد راه*اندازي اين طرح (بخش مجتمع فرهنگي و هنري) در دهه فجر سال جاري باشيم.
وي افزود: در ارتباط با مجتمع فرهنگي و هنري در صورتي*كه اعتبار مورد نياز آن از محل اعتبارات استاني و يا اعتبارات ملي تامين شده و تحقق پيدا كند، شاهد بهره*برداري از اين طرح خواهيم بود.
عباس نژاد تصريح كرد: تاكنون يك ميليارد و هفتصد ميليون تومان براي آن هزينه شده و حدود 83 درصد پيشرفت فيزيكي داشته است و نيازمند تامين اعتبار اتمام فعاليت*هاي ساختماني به ويژه محوطه سازي و تجهيز آن است.
وي خاطرنشان كرد: اين مجتمع كه داراي سه بخش كتابخانه، موزه هنرهاي معاصر و سالن*هاي نمايشگاهي است، به بودجه*اي در حدود 600 تا 700 ميليون تومان ديگر براي اتمام نياز دارد و امسال با مكاتبات انجام شده 120 ميليون تومان براي طرح كنار گذاشته شده، ولي بخش اعظم اين بودجه به بدهكاري پيمانكار اختصاص مي*يابد.
رئيس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي نيشابور گفت: مكاتباتي با اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي استان و فرمانداري نيشابور انجام شده و اعلام كرديم در صورتي كه اين اعتبارات تامين شده و در اختيار ما قرار گيرد، ساختمان را تكميل مي*كنيم.
