معرفی ستاره شناسان

[mars]

[COLOR="#0000FF"][ATTACH=CONFIG]1048[/ATTACH]

تیکو براهه

تیکو براهه یک ستاره شناس بزرگ دانمارکی بود که در سال 1546 متولد شد و به عنوان یک ستاره شناس ماهر شهرتی برای خود کسب نموده بود. او در اندازه گیری موقعیت ستارگان و سیاره ها در آسمان تبحر داشت و این کار را بسیار دقیق ترازهر کسی که در گذشته انجام داده بود انجام می داد. خطاهای او در اندازه گیری بندرت بیشتر از یک دقیقه قوسی بود که او این اندازه گیری ها را بدون کمک تلسکوپ انجام می داد. در واقع او از وسیله ای به نام کوئدرانت یا یک ربع استفاده می کرد که اساسا" یک ربع یک دایره بود که به طور عمودی نصب شده بود و بر روی آن یک بازوی محوری دیداری قرار داشت.او در طول بازوی دیداری (که بیشتر شبیه نشانه گیری یک تفنگ بود) به سمت یک ستاره نگاه می کرد و موقعیت آن را روی درجه بندی که روی کوئدرانت بود می خواند.

فردریک پادشاه دانمارک جزیره کوچکی را در اختیار او گذاشت تا یک رصدخانه ایجاد کند و در این جا بود که او بیشتر کارهایش را انجام می داد. او مشهور به بد اخلاقی بود. چنین گفته شده بود که او قسمتی از بینی اش را در یک دعوا از دست داده بود و بعد خودش آن را با آلیاژی از فلزات جایگزین کرد که تا آخر عمر نیز برای او باقی ماند. تیکو براهه در مورد عالم نظریه خاص خودش را داشت. او عقیده بطلمیوس را که هر چیزی به دور زمین می گردد به طور کامل قبول نداشت و همچنین از پذیرفتن پیشنهاد کوپرنیک که زمین به دور خورشید می گردد نیز امتناع می کرد. ولی بعد ها این تحقیقات تیکو بود که درستی نظریات کپرنیک را ثابت کرد.



[/COLOR]

[mars]

[color="#0000ff"]

[b] كنستانتين تسيلوفسكي

[attach=config]1069[/attach]

كنستانتين تسيلوفسكي ، مهندس و معلم پرآوازه روس كه او را يكي از بنيانگذاران عصر فضا مي دانند، وقتي هنوز پروازهاي فضايي روياي دور از ذهن علم زمان بود، تقدير انسان در مقابله با جهان آينده را اين گونه تصريح كرد: «زمين گهواره تمدن است. اما هيچ كودكي را نمي توان براي هميشه در گهواره نگاه داشت» اين طرز تفكر اگرچه زماني بسيار خيالپردازانه به نظر مي رسيد، اما هر چه زمان بيشتر به پيش مي رود ضرورت آن بيشتر از گذشته ، خود را به جامعه تحميل مي كند.

ريشه انديشه سفر به فضا و آرزوي پرواز در آسمان ها و مهاجرت به دنياهاي ديگر را بايد در اعصار و قرون بسيار دور جستجو كرد. انسان از زماني كه به خاطر مي آورد، مجذوب جهان شگفت انگيز آسمان شب بوده و همواره سعي مي كرده است تا بتواند درك بهتري از اين جهان به دست آورد و آن را قابل دستيابي كند. زماني اين تلاش در قالب و چهره اساطير خود را نشان داد و زماني ديگر در قالب افسانه ها و داستان ها و زماني در قالب تخيل هاي آينده نگرانه و در دوره اي بسيار جديد، به شكل واقعيت هاي فيزيكي و بيروني درآمد. در طول اين تاريخ طولاني ، نوع نگاه به آسمان نيز دگرگون شده است.اگر زماني كشف دنياهاي ناشناخته عامل اصلي تحريك كنجكاوي بشر براي درك فضا بود، اينك به نظر مي رسد نيازهاي اساسي باعث ايجاد شتاب جديد در اين عرصه شده است. نگاهي به حضور انسان در فضا اكتبر سال 1957 زماني بود كه انسان قدم به فضا گذاشت.

ماهواره كوچكي به نام اسپوتينك 1 ، از سوي اتحاد جماهير شوروي سابق به فضا رفت و صداي ضربان مانند آن براي بسياري استعاره اي از تولد عصر فضا بود. پرتاب اسپوتينك در آن دوره فراتر از ماجراجويي علمي بود و همان گونه كه بعدها روس ها اعلام كردند هدف اصلي ، پيشبرد سيستم هاي دفاع فضايي بود؛ اما اين شروع اگرچه ريشه در دل جنگ جهاني و فناوري موشك هاي vii آلماني داشت ، مسيري متفاوت را در پيش گرفت و دستاوردهاي صلح جويانه آن به طور چشمگيري بر استفاده هاي نظامي از آن غلبه يافت. پرتاب اسپوتينك 1 در آغاز جنگ سرد رقابت دو ابرقدرت ، زمان را به فضا كشاند و در پي پرتاب اسپوتينك ، از سوي روس ها، امريكايي ها هميشه چند قدم عقب تر از رقيب شان ، آنها را دنبال مي كردند. اولين انسان در فضا، اولين بانوي فضانورد در فضا، اولين عمليات الحاق فضايي و نخستين سفر رباتيك به دنياهاي ديگر، دستاوردهايي بود كه روس ها حريف را شكست دادند.امريكا كه در آن روزگار نگران وجهه عمومي خود بود در دهه 1960 سعي كرد با پيروزي در يكي از مهم ترين چالش ها، كل رقابت را به نفع خود خاتمه دهد و اين گونه بود كه جان ، اف ،كندي رئيس جمهور وقت ايالات متحده ، در سخنراني معروفي كه در آغاز دهه 1960 ايراد كرد، ناسا (سازمان هوا و فضانوردي امريكا) را مامور كرد تا پيش از پايان دهه 60 فضانوردي را بر سطح ماه فرود آورد.اين اقدام پر هزينه كه فراتر از توان فني آن زمان بود با اين جمله كندي توجيه شد « ما به ماه خواهيم رفت نه به اين دليل كه اين كار ساده اي است ، بلكه به اين دليل كه چالشي بسيار دشوار است».بدين ترتيب ، مجموعه صدها هزار نفر از بهترين كارشناسان جهان در ناسا ماموريتي را آغاز كردند كه ميلياردها دلار هزينه دربرداشت و در نهايت با فرود محفظه مه نشين عقاب ، در ماموريت آپولو 11 بر سطح ماه و قدم گذاشتن نيل آرمسترانگ بر سطح قمر زمين ، اين طرح با موقعيت به نتيجه رسيد. زماني كه آرمسترانگ لحظاتي پس از پاي گذاشتن به ماه وضعيت خود را با جمله معروف قدمي كوچك براي يك انسان و جهشي غول آسا براي بشريت توصيف كرد بسياري گمان مي كردند انسان وارد عصر تسخير فضا شده است و به زودي شركت هاي مسكوني و تحقيقاتي در ماه تاسيس خواهند شد و نخستين پيشگامان به مريخ گام خواهند نهاد و تا پايان قرن بيستم بدنه و ساختار اصلي نخستين مستعمره هاي انساني در فضا بنا نهاده خواهد شد. حتي بسياري معتقد بودند بازي هاي المپيك در سال 2000 در ماه برگزار خواهد شد؛ اما اين اتفاق نيفتاد. مهم ترين دليل كاهش سرعت پيشرفت هاي فضايي را بايد در مساله اي به نام بودجه و پايان دوره جنگ سرد و رقابت هاي فضايي اين عصر جستجو كرد. هزينه هاي اكتشافات سرنشين دار با توجه به هزينه هاي بالاي اكتشافات سرنشين دار، دانشمندان و مهندسان سعي كردند بودجه خود را صرف تحقيقات و اكتشافاتي كنند كه با صرف هزينه كمتر دستاوردهاي بيشتري را به ارمغان بياورد. به همين دليل ، اگر چه تحقيقات بر سر اثرات اقامت طولاني مدت حضور انسان در فضا بويژه در طرح ايستگاه فضايي مير و ايستگاه بين المللي فضايي ادامه يافت ، اما اين كاوش هاي كوچك و كم سرو صدا بود كه افق ديد دانشمندان در خصوص جهان را بهبود بخشيد و از سويي ديگر فرآيندي مهم را در افزايش شرايط زندگي انسان به سياره زمين فراهم آورد .

امروزه بدون اين كه خودمان متوجه شويم ، شاهد رشد و نفوذ جدي و چشمگير فناوري هاي فضايي در زندگي روزمره خود هستيم.از ارتباطات راديويي و تلويزيوني گرفته تا شبكه اينترنت و كنترل بسياري از شوون زندگي مدرن و مسائلي مانند جهت يابي تا تعيين منابع سطحي و زيرسطحي و تصويربرداري هاي شناسايي و پيش بيني حوادث غيرمترقبه تا هزاران كاربرد خرد و كلان ديگر.اما اين تازه آغاز دوره فضاست. كاوش هاي فضايي باعث شده است بسياري از سيارات و مناطق دور دست كيهان مورد كاوش قرار گيرد. برخي از قديمي ترين و بنيادي ترين پرسش هاي بشر امروز به واسطه چنين فناوري اي است كه زير ذره بين علم قرار گرفته و اين راهي طولاني است كه تازه گام هاي نخست آن برداشته شده و انسان را براي دور تازه اي از سفرهاي فضايي آماده كرده است.بزودي فصل جديدي از سفرهاي فضايي رباتيك و سرنشين دار آغاز خواهد شد، اما اين بار سفرها تفاوت فاحشي با سفرهاي قبلي خواهد داشت و آن انجام آنها برپايه نيازهاي واقعي انسان و نه صرف ارضاي كنجكاوي است.اگر چه هميشه كاوش هاي محض علمي ادامه خواهد يافت تا زمينه هايي را ايجاد كند كه روزي ارزش كاربردي پيدا كند، اما سفرهاي كاربردي جديدي در راه است. با اهداي جايزه انصاري x پرايز در چند سال قبل ، صنايع خصوصي به طور جدي وارد رقابت هاي فضايي شدند. انوشه انصاري ، پشتيبان اين جايزه و نخستين بانوي فضاگرد جهان معتقد است: «حضور بخش خصوصي ، انقلابي جديد در عرصه فضا ايجاد خواهد كرد. همان طور كه ورود آن به حوزه اينترنت كه مدت ها با سختي به حيات خود ادامه مي داد باعث شد اين شبكه چنين عالمگير شود، در فضا نيز با وارد شدن مباحث مربوط به حوزه رقابتي و منافع كلاني كه در فضا وجود دارد، باعث رشد پيشرفت هاي جدي در اين حوزه خواهد شد».در كنار بخش خصوصي كه از الان عزم خود رابراي برقراري خطوط پروازهاي فضايي شخصي تا زير مدار (ارتفاع 100كيلومتري )، سفرهاي تفريحي به هتل هاي فضايي در مدار زمين و حتي سفر سرنشين دار به ماه جزم و جايزه گوگل x پرايز را در اين موارد وضع كرده است ، بخش ها و آژانس هاي دولتي نيز سفرهاي جديدي را هدف گرفته اند. هم اكنون دهها طرح از سوي اروپا، امريكا، ژاپن ، چين ، روسيه و حتي هندوستان براي سفر به ماه در نظر گرفته شده است و اين بار اين سفر فقط براي رفتن نخواهد بود.نشانه ها و طرح هاي پراكنده نشان دهنده عزم اين باره كشورها براي آغاز مستعمره سازي سيارات است.اگر به ياد آوريم كه جمعيت بشر از آغاز تاريخ تا ابتداي قرن 20 تنها 2.5 ميليارد نفر شده بود و از ابتداي قرن 20 تا ابتداي قرن 21 به بيش از 7 ميليارد نفر افزايش يافته و اگر به ياد آوريم كه منابع زمين هم به همين سرعت در حال نابودي است. آن گاه طبيعي است كه به فكر منابع جديد باشيم و حتي در ديدگاهي تخيلي ، به فكر ساخت شهرك هايي مسكوني بر ماه و شايد زماني در ديگر سيارات باشيم.خوشبختانه منبع عظيمي از مواد اوليه و دنيايي از فرصت ها پيش روي ماست كه بويژه با توجه به افزايش روند تخريب زمين مي توان از آن براي ساختن آينده استفاده كرد.

اين مساله در كنار آثار مهمي كه خواهد داشت باعث ايجاد بحث جديد حقوق فضا نيز مي شود و ده ها بحث را با خود به همراه خواهد داشت.كساني كه امروز در اين زمينه فعال تر باشند، فردا كه استفاده از فضا از يك آينده نگري به يك ضرورت تبديل خواهد شد، سهم بيشتري برداشت خواهند كرد.خوشبختانه در سال هاي اخير، سازمان فضايي ايران گام هايي مثبت را در راه مشاركت در فضا برداشته است ، اما بايد به ياد داشت كه ما در اين زمينه از دنيا عقبيم و اگر بسرعت حركت نكنيم عقب خواهيم ماند.


[/b][/color]

[amir adib]

غیاث*الدین جمشید کاشانیاز ویکی*پدیا، دانشنامهٔ آزاد
غیاث*الدین جمشید کاشانی (حدود ۷۹۰-۸۳۲) ریاضی*دان و اخترشناس ایرانی.

غیاث*الدین جمشید کاشانی
زادروز حدود ۷۹۰.(ه ق)
کاشان، ایران.
درگذشت ۱۹ رمضان ۸۳۲
۱۴ تیر ۸۰۸
۲۲ ژوئن ۱۴۲۹
سمرقند اکنون در ازبکستان
پیشه ریاضیات، ستاره*شناسی.



محتویات [نهفتن]
۱ چکیده
۲ مهم*ترین دستاوردها
۳ شرح حال
۴ نوآوری*های کاشانی
۵ آثار کاشانی
۶ مفتاح الحساب
۷ نظرات دانشمندان معاصر
۸ مهم*ترین تالیفات
۸.۱ در زمینهٔ ریاضیات
۸.۲ در زمینهٔ اخترشناسی
۹ فیلم و سریال ساخته شده در باره او
۱۰ منابع

چکیده [ویرایش]جمشید بن مسعود بن محمود طبیب کاشانی ملقب به غیاث*الدین که در غرب به الکاشی(al-kashi) مشهور است. ریاضی*دانی برجسته و ستاره*شناس و محاسبی ماهر و زبردست بود. آلات رصدی دقیقی اختراع کرد و از حدود ۸۰۸ (۱۴۰۶) تا پایان عمرش ۸۳۲ (۱۴۲۹) فعالیت علمی داشته است. در دوران فعالیت علمی*اش به تالیف کتاب*های متعددی در زمینه ریاضیات و نجوم پرداخته است مهم*ترین این آثار عبارت*اند از: زیج خاقانی، مفتاح الحساب، رسالهٔ محیطیه و رسالهٔ وتر و جیب.

غیاث*الدین جمشید کاشانی هر چند فیزیکدان بود، ولی علاقهٔ اصلی*اش متوجه ریاضیات و اخترشناسی بود؛ پس از دورهٔ طولانی بی*نوایی و سرگردانی، سرانجام در سایهٔ حمایت سلطان الغ*بیگ، که خود دانشمند بزرگی بود، موقعیت شغلی مطمئنی در سمرقند به*دست آورد.

غیاث*الدین جمشید کاشانی، زبردست*ترین حساب*دان و آخرین ریاضی*دان برجستهٔ دورهٔ اسلامی و از بزرگ*ترین مفاخر تاریخ ایران به شمار می*آید. وی به تکمیل وتصحیح روش*های قدیمی انجام چهار عمل اصلی حساب پرداخت و روش*های جدید و ساده*تری برای آن*ها اختراع کرد. در واقع، کاشانی را باید مخترع روش*های کنونی انجام چهار عمل اصلی حساب (به ویژه ضرب و تقسیم) دانست. کتاب ارزشمند وی با نام مفتاح الحساب کتابی درسی، دربارهٔ ریاضیات مقدماتی است و آن را از حیث فراوانی و تنوع مواد و مطالب و روانی بیان سرآمد همهٔ آثار ریاضی سده*های میانه می*دانند.




مهم*ترین دستاوردها [ویرایش]ابداع و ترویج کسرهای اعشاری به قیاس با کسرهای شصتگانی که در ستاره*شناسی متداول بود. محاسبهٔ عدد پی تا شانزده رقم اعشار به نحوی که تا صد و پنجاه سال بعد کسی نتوانست آن را گسترش دهد: ۲π=۶.۲۸۳۱۸۵۳۰۷۱۷۹۵۸۶۵

محاسبه سینوس (جیب) زاویهٔ یک درجه با روش ابتکاری حل یک معادلهٔ درجه سوم: sin۱=.۰۱۷۴۵۲۴۰۶۴۳۷۲۸۳۵۱۰۳۷۱۲ هفده رقم اعشاری عدد به دست آمده با مقداری که امروزه محاسبه می*شود هم خوانی دارد. در واقع کاشانی مقدار سینوس یک درجه را تا ده رقم صحیح شصتگانی حساب کرد.

اختراع ابزار اخترشناسی دقیق از جمله وسیله*ای به نام «طبق المناطق» برای محاسب طول ستارگان که کتاب نزهت*الحدائق در شرح آن است.




شرح حال [ویرایش]جمشید ملقب به غیاث*الدین، فرزند پزشکی کاشانی به نام مسعود حدود سال ۷۹۰ قمری (۱۳۸۸ میلادی)، در کاشان چشم به جهان گشود. او در همهٔ آثارش خود را چنین معرفی کرده است: «کمترین بندگان خداوند (یا نیازمندترین بندگان خدا به رحمت او)، جمشید، پسر مسعود طبیب کاشانی، پسر محمود پسر محمد ». بیش*تر آنچه که از زندگی وی می*دانیم از بررسی آثار علمی ارزنده*اش و نیز دو نامه که خطاب به پدر خود و مردم کاشان نوشته به دست آمده است.

دوران کودکی و جوانی وی درست هم*زمان با اوج یورش*های وحشیانهٔ تیمور به ایران بود. با وجود این، جمشید در همین شرایط نیز هرگز از آموختن علوم مختلف غافل نشد. پدرش مسعود، چنان*که گفتیم، پزشک بود اما شاید از علوم دیگر نیز بهرهٔ بسیار داشت. به طور مثال، از یکی از نامه*های کاشانی به پدرش معلوم می*شود که پدر قصد داشته تا شرحی بر معیار الاشعار نصیرالدین طوسی بنویسد و برای پسر، یعنی جمشید بفرستد.

نخستین فعالیت علمی کاشانی که از تاریخ دقیق آن آگاهیم، رصد خسوف در ۱۲ ذیحجهٔ ۸۰۸ قمری، برابر با دوم ژوئن ۱۴۰۶ میلادی در کاشان است. غیاث*الدین نخستین اثر علمی خود را در همین شهر و در ۲۱ رمضان ۸۰۹ قمری مطابق با اول مارس ۱۴۰۷ میلادی، یعنی ۲ سال پس از مرگ تیمور و فرو نشستن فتنهٔ او، نوشت. چهار سال بعد در ۸۱۳ قمری هنوز در کاشان بود و رسالهٔ مختصری به فارسی دربارهٔ علم هیأت(کیهان*شناسی) نوشت. در ۸۱۶ قمری کتاب نجومی مهم خود یعنی زیج خاقانی را به فارسی نوشت و به اُلُغْ بیگ، فرزند شاهرخ و نوهٔ تیمور، که در سمرقند به سر می*برد، هدیه کرد. کاشانی امید داشت که با حمایت الغ بیگ بتواند با آسودگی بیشتر پژوهش*های علمی خود را ادامه دهد.

کاشانی دست کم تا مدتی پس از پدیدآوردن کتاب ارزشمند تلخیص المفتاح، یعنی ۷ شعبان ۸۲۴ قمری مطابق با ۷ اوت ۱۴۲۱ میلادی، هنوز در کاشان به سر می*برد. این نکته خود مایهٔ شگفتی بسیار است که چرا مردی دانشور چون الغ بیگ پس از مطالعهٔ زیج خاقانی به نبوغ کمنظیر پدیدآورنده، یعنی کاشانی، پی نبرد! کاشانی در یکی از دو نامهٔ خود از یک سو به طور تلویحی از این*که بسیار دیر مورد توجه دولت*مردان قرار گرفته گلایه می*کند و از سوی دیگر از این*که پس از این مدت دراز به شهری چون سمرقند دعوت شده است، سر از پا نمی*شناسد.

کاشانی به احتمال قوی در ۸۲۴ قمری به همراه معین*الدین کاشانی(همکار غیاث*الدین در کاشان و سمرقند) از کاشان به سمرقند رفت و چنان که خود در نامه*هایش کم و بیش اشاره کرده، در پی*ریزی رصدخانهٔ سمرقند نقش اصلی را ایفا نمود. از همان آغازِ کار، وی را به ریاست آن*جا برگزیدند و تا پایان عمر به نسبت کوتاه خود در همین مقام بود. وی سرانجام صبح روز چهارشنبه ۱۹ رمضان ۸۳۲ قمری برابر با ۲۲ ژوئن ۱۴۲۹ میلادی بیرون شهر سمرقند و در محل رصدخانه درگذشت.

امین احمد رازی در کتاب تذکر ه هفت اقلیم می*گوید که چون کاشانی چنان که باید و شاید آداب حضور در دربار را رعایت نمی*کرد، الغ بیگ فرمان به قتل او داد. از نامه*های کاشانی به پدرش چنین برمی*آید که پدر به دلایلی از سرنوشت فرزند خود در دربار الغ بیگ نگران بود و در نامه یا نامه*هایی، پسر را از خطرات معمول در دربار پادشاهان برحذر داشته و کاشانی نیز در پاسخ برای کاستن از نگرانی*های پدر، نمونه*های متعددی از توجه خاص الغ بیگ به خود را برای پدر شاهد آورده است.

نوآوری*های کاشانی [ویرایش]۱. اختراع کسرهای دهگانی(اعشاری). گرچه کاشانی نخستین به کار برندهٔ این کسرها نیست، اما بی*تردید رواج این کسرها را به او مدیونیم.

۲. دسته*بندی معادلات درجهٔ اول تا چهارم و حل عددی معادلات درجهٔ چهارم و بالاتر

۳. محاسبهٔ عدد p . کاشانی در الرسالة المُحیطیة (ص ۲۸ )، عدد p را با دقتی که تا ۱۵۰ سال پس از وی بی*نظیر ماند محاسبه کرده است.

۴. تکمیل و تصحیح روش*های قدیمی انجام چهار عمل اصلی و اختراع روش*های جدیدی برای آن*ها . در واقع، کاشانی را باید مخترع روش*های کنونی انجام چهار عمل اصلی حساب ( به ویژه ضرب و تقسیم) دانست.

۵. اختراع روش کنونی پیدا کردن ریشهٔ n اُم عدد دلخواه. روش کاشانی در اصل همان روشی است که صدها سال بعد توسط پائولو روفینی (ریاضی*دان ایتالیایی، ۱۷۶۵-۱۸۲۲میلادی )، و ویلیام جُرج هارنر (ریاضی*دان انگلیسی، ۱۷۸۶-۱۸۳۷میلادی )، باردیگر اختراع شد.

۶. اختراع روش کنونی پیدا کردن جذر (ریشهٔ دوم) که در اصل ساده شدهٔ روش پیدا کردن ریشهٔ n اُم است.

۷. ساخت یک ابزار رصدی. کاشانی ابزارِ رصدی جالبی اختراع کرد و آن را طَبَقُ المَناطِقْ نامید. رساله*ای نیز به نام نُزْهَةُ الحَدائِق دربارهٔ چگونگی کار با آن نوشت.

۸. تصحیح زیج ایلخانی. کاشانی زیج خاقانی را نیز در تصحیح اشکالات زیج ایلخانی نوشت.

۹. نگارش مهم*ترین کتاب دربارهٔ حساب. کتاب مفتاح الحساب کاشانی مهم*ترین و مفصل*ترین اثر دربارهٔ ریاضیات عملی و حساب در دورهٔ اسلامی است.

۱۰. محاسبهٔ جِیب یک درجه. کاشانی در رسالهٔ وَتَر و جِیب مقداری برای جِیبِ یک درجه (۶۰ sin ۱˚) به دست آورده که اگر آن را بر ۶۰ تقسیم کنیم ، حاصل آن تا ۱۷ رقم اعشاری با مقدار واقعی سینوس یک درجه موافق است.

آثار کاشانی [ویرایش]۱. سُلّمُ السَماء (نردبان آسمان) یا رسالهٔ کمالیه به عربی. کاشانی این رساله را در ۲۱ رمضان ۸۰۹ قمری (اول مارس ۱۴۰۷ میلادی) در کاشان به پایان رسانده است. کاشانی در این رساله از قطر زمین، و نیز قطر خورشید، ماه، سیارات، و ستارگان و فاصلهٔ آنها از زمین سخن گفته است. ۲. مختصر در علم هیأت به فارسی. کاشانی این رساله را در ۸۱۳ قمری برابر با ۱۴۱۰ میلادی، یا اندکی پیش از آن نوشت. وی در این رساله دربارهٔ مدراهای ماه، خورشید، ستارگان، و سیاره*ها و چگونگی حرکت آن*ها سخن گفته است. ۳. زیج خاقانی به فارسی: این کتاب یکی از آثار مهم نجومی کاشانی به شمار می*رود. کاشانی این زیج را در ۸۱۶ قمری ( ۱۴۱۳ میلادی) کامل کرد. هدف کاشانی از نگارش این زیج، تصحیح اشتباهاتی است که در زیج ایلخانی روی داده است. کاشانی در مقدمهٔ زیج خود با به رغم انتقاد از مطالب زیج ایلخانی، از نویسندهٔ آن، خواجه نصیرالدین طوسی، با تجلیل و احترام بسیار یاد کرده است. ۴.شرح آلات رَ صَد به فارسی : کاشانی این رساله را در ذیقعدهٔ ۸۱۸ قمری(ژانویهٔ ۱۴۱۶ میلادی) برای شخصی به نام سلطان اسکندر نوشته است. برخی این اسکندر را «اسکندر بن قرایوسف قراقویونلو» دانسته*اند. اما برخی دیگر، معتقدند که این اسکندر، پسر عموی الغ بیگ است که بر فارس و اصفهان حکومت می*کرده است. ۵. نُزْهَةُ الحَدائِق به عربی: کاشانی این رساله را در دهم ذیحجهٔ ۸۱۸ قمری مطابق ۱۰ فوریهٔ ۱۴۱۶ میلادی (حدود یک ماه پس از نگارش رسالهٔ شرح آلات رصد) نوشته و در آن دستگاهی به نام طبق المناطق را که اختراع خود وی بوده، شرح داده است. با این دستگاه می*توان محل ماه و خورشید و پنج سیارهٔ شناخته شده تا آن زمان و نیز فاصلهٔ هر یک از آن*ها را تا زمین، و برخی پارامترهای سیاره*ای دیگر را به دست آورد. ۶. ذِیلِ نزهة الحدائق. کاشانی در نیمهٔ شعبان ۸۲۹ قمری (۲۲ ژوئن ۱۴۲۶ میلادی) و هنگامی که در سمرقند اقامت داشته، ده «اِلْحاق» (پیوست) را به نزهة الحدائق افزوده است. ۷. تَلْخیصُ المِفْتاح به عربی. این رساله، چنان که از نامش پیداست گزیدهٔ مفتاح الحساب کاشانی است. کاشانی کار تلخیص را در ۷ شعبان ۸۲۴ قمری (۷ اوت ۱۴۲۱ میلادی) به پایان رسانده است. وی در مقدمهٔ این رساله چنین آورده است: « اما بعد، نیازمندترین بندگان خداوند به بخشایش وی، جمشید ملقب به غیاث، پسر مسعود پزشک کاشانی، پسر محمود، که خداوند روزگارش را نیکو گرداند، گوید که چون از نگارش کتابم موسوم به مفتاح الحساب فارغ شدم، آن دسته از مطالب این کتاب را که دانستن آن*ها برای نوآموزان واجب است در این مختصر گرد آوردم و آن را تلخیص المفتاح نامیدم.» ۸. الرِسالةُ المُحیطیة به عربی. کاشانی این رساله را که یکی از مهم*ترین آثار اوست در اواسط شعبان ۸۲۷ قمری (ژوئیهٔ ۱۴۲۴ میلادی) به پایان رسانده است. وی در این رساله نسبت محیط دایره به قطر آن، یعنی عدد پی را به دست آورده است. ۹. وَتَر و جِیب. کاشانی این رسالهٔ را دربارهٔ چگونگی محاسبهٔ جِیب یک درجه ( ) نوشته است. متأسفانه متن اصلی این رساله باقی نمانده اما از شرح*هایی که بر آن نوشته*اند می*توان به مطالب آن پی برد. ۱۰. زیج تَسْهیلات. کاشانی این اثر را پیش از ۸۳۰ قمری تألیف کرده است زیرا در مقدمهٔ مفتاح الحساب از این کتاب نام برده(ص ۳۶ ) ولی تا کنون وجود نسخه*ای قطعی از آن گزارش نشده است.

مفتاح الحساب [ویرایش]کاشانی کار نگارش مفتاح الحساب را، که بی*تردید مهم*ترین، مفصل*ترین و برجسته*ترین کتابِ ریاضیات عملی در دورة اسلامی بشمار می*آید، در ۳ جمادی الاولی سال ۸۳۰ قمری برابر با ۲ مارس ۱۴۲۷ میلادی به پایان رسانده و آن را به الغ بیگ هدیه کرده است. اما پیش*نویس این کتاب را دست کم از ۶ سال پیش، یعنی ۸۲۴ قمری فراهم آورده و در این مدت، مشغول تکمیل و اصلاح آن بوده است. زیرا او در مقدمهٔ تلخیص المفتاح که در همین سال نوشته شده، تأکید کرده که این تلخیص را پس از به پایان رساندن تألیف مفتاح الحساب فراهم آورده است. برای نشان دادن اهمیت مفتاح الحساب کاشانی نزد شرق شناسان، بویژه محققان اروپایی، در این*جا به چاپ*های مختلف متن عربی و ترجمه*های این اثر اشاره می*کنیم: ۱. در ۱۸۶۴ میلادی فرانتس ووپکه، محقق آلمانی الاصل ساکن فرانسه، بخشی از این کتاب را به فرانسه ترجمه کرد. ۲. در ۱۹۴۴ میلادی، پاول لوکی بخش قابل توجهی از مفتاح الحساب را به آلمانی ترجمه و شرح کرد. این ترجمه نیز، همچون ترجمهٔ رسالة محیطیه، پس از مرگ لوکی و در سال ۱۹۵۱ میلادی منتشر شد. وی همچنین مقالهٔ مهمی دربارهٔ روش کاشانی در پیدا کردن ریشهٔ n اُم اعداد نوشت. ۳. در ۱۹۵۱ میلادی نائله رجایی در پایان*نامهٔ دورهٔ دکترای خود در دانشگاه آمریکایی بیروت، با استفاده از مطالب مفتاح الحساب و رسالة محیطیه به بحث دربارهٔ اختراع کسرهای اعشاری توسط کاشانی پرداخت. ۴. در همان سال و در همان دانشگاه، عبدالقادر الداخل نیز در پایان*نامهٔ دکترای خود روش کاشانی دربارهٔ پیدا کردن ریشهٔ n اُم در دستگاه شمار شصتگانی ا بررسی کرد. ۵. در ۱۹۵۶ میلادی نیز برویس رُزنفلد، آدُلف یوشکویچ، و سِگال، تصویر یک نسخهٔ خطی این اثر و نیز تصویر یک نسخهٔ خطی رسالهٔ محیطیهٔ را همراه با ترجمهٔ روسی آن در مسکو به چاپ رساندند. ۶. در ۱۹۶۷ میلادی احمد سعید الدمرداش و محمد حمدی الحفنی الشیخ، متن عربی این کتاب را در قاهره به چاپ رساندند. غلط*های این چاپ حتی از غلط*های نسخهٔ خطی چاپ مسکو بیشتر است. ۷. در ۱۹۷۷ میلادی نادر النابلسی یک بار دیگر تمامی این کتاب را با حواشی به نسبت سودمند و با دقتی بیشتر از دو مصحح قبلی در دمشق به چاپ رساند. گفتنی است که در هیچ یک از ترجمه*ها یا چاپ*های یاد شده از نسخهٔ خطی کتابخانهٔ ملی ملک، که کهن*ترین و بهترین نسخهٔ موجود مفتاح الحساب به بشمار می*آید استفاده نشده است.

نظرات دانشمندان معاصر [ویرایش]پاول لوکی، پژوهشگر برجستهٔ آلمانی که بیش از هر مورخ دیگری در راه شناساندن اهمیت آثار ریاضی این دانشمند بزرگ به جهان علم کوشش کرده، دربارهٔ آثار کاشانی چنین آورده است: « پس از پژوهش دربارهٔ برخی آثار کاشانی، که خوشبختانه بیشتر آن*ها در کتابخانه*های شرق و غرب موجود است، او را ریاضی*دانی هوشمند، مخترع، نَقّاد و صاحب افکار عمیق یافتم. کاشانی از آثار ریاضی*دانان پیش از خود آگاه و بویژه در فن محاسبه و به کار بستن روش*های تقریبی بسیار آگاه و چیره*دست بوده است. اگر رسالهٔ محیطیه او به دست ریاضی*دانان غربی معاصر وی رسیده بود، از آن پس مردم مغرب زمین از بعضی منازعات و تألیفات مبتذل دربارهٔ اندازه*گیری دایره (=محاسبهٔ عدد پی) بی*نیاز می*شدند. اگر نظریهٔ واضح و روش علمی وی در مورد شناساندن کسرهای اعشاری انتشار یافته بود، فرانسوا وی*یتْ، اِستِوِن، و بورگی ناچار نمی*شدند که یک قرن و نیم پس از کاشانی نیروی فکری و عملی خود را برای از نو یافتن این کسرها به کار اندازند.»

اِدوارد اِستوارت کنِدی، پژوهشگر برجستهٔ آمریکایی، که مدتی نیز در ایران می*زیست و با زبان فارسی آشنایی دارد دربارهٔ کاشانی چنین گفته است: «پیش از هر چیز باید گفت که کاشانی حاسبی زبردست بود و در این فن مهارت خارق العاده داشت. و شاهد این مدعا این است که وی با اعداد شصتگانی خالص به آسانی و روانی حساب می*کرد. کسرهای اعشاری را اختراع نمود، روش تکراری را در حساب به طور کامل و پیگیر به کار می*بست. با چیره دستی مراحل محاسبه را طوری تنظیم می*نمود که بتواند حداکثر مقدار خطا را پیش*بینی کند و در هر جا صحت اعمال را امتحان می*کرد.»

آدُلف یوشکویچ، پژوهشگر مشهور روسیه در کتاب تاریخ ریاضیات در سده*های میانه در باره کتاب ارزشمند کاشانی می*نویسد: «مفتاح الحساب کتابی درسی، درباره*ی ریاضیات مقدماتی است که استادانه تألیف شده و مؤلف آنچه را که طبقات مختلف خوانندگان کتاب بدان نیاز داشته*اند، در نظر گرفته است. این کتاب از حیث فراوانی و تنوع مواد و مطالب و روانی بیان تقریباً در همهٔ آثار ریاضی سده*های میانه یگانه است.»




مهم*ترین تالیفات [ویرایش]
عکس صفحهٔ آخر رسالهٔ محیطیه موجود در کتاب*خانهٔ آستان قدس رضوی شماره ۲۲۹.در زمینهٔ ریاضیات [ویرایش]مفتاح الحساب
رسالهٔ محیطیه
رساله وتر و جیب
در زمینهٔ اخترشناسی [ویرایش]زیگ خاقانی در تکمیل زیگ ایلخانی تالیف نصیرالدین طوسی (به فارسی)
زیج التهسیلات
نزهت الحدایق شرح دو ابزاری که خود اختراع کرده بود، طول*یاب سیاره*ای، و دستگاهی برای اجرای درونیابی خطی، می*پردازد.



فیلم و سریال ساخته شده در باره او [ویرایش]از زندگی و سرگذشت غیاث*الدین جمشید کاشانی تاکنون دو فیلم و سریال ساخته شده است.

شهرآشوب به کارگردانی یدالله صمدی، محصول سال ۱۳۸۴
نردبام آسمان به کارگردانی محمدحسین لطیفی، محصول سال ۱۳۸۸، پخش شده از ۱ شهریور ۱۳۸۸ تا ۲۴ شهریور ۱۳۸۸ (رمضان ۱۳۸۸)
منابع [ویرایش]قربانی، ابوالقاسم. کاشانی*نامه، احوال و آثار غیاث*الدین جمشید کاشانی. چاپ دوم. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۶۸.
خلاصه زندگینامه علمی دانشمندان؛ بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی؛ زیر نظر احمد بیرشک
ریاضیدانان مسلمان و سیر علوم ریاضی در شرق اسلامی بقلم: غلامرضا تاتاری. انتشارات ضریح آفتاب مشهد
دهخدا، علی*اکبر. لغت*نامه دهخدا. دکتر محمد معین. تهران: سازمان لغت*نامه، دانشگاه تهران، ۱۳۳۵. ۳۸۶.
گوشه*هایی از ریاضیات دوره اسلامی؛ تالیف: جی. ال. برگرن، ترجمهٔ دکتر محمد قاسم وحیدی، دکتر علیرضا جمالی. انتشارات فاطمی

[amir adib]

از ویکی*پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نظام الدین عبدالعلی بیرجندی


زادروز ؟
بیرجند
درگذشت ۹۳۴ قمری
بیرجند
آرامگاه بجد
ملیت ایرانی
پیشه ریاضیدان، ستاره شناس
لقب محقق بیرجندی، فاضل بیرجندی
آثار اسطرلاب، مختصر الهیئه، المختصر فی بیان آلات الرصد، شرح التذکرة النصیریة فی الهیئة،

ابعاد و اجرام
نظام الدین عبدالعلی بیرجندی ( تولد نامعلوم، وفات ۹۳۴ هجری قمری), ریاضیدان و ستاره شناس مشهور سده*های نهم و دهم هجری قمری بود. نام کامل وی نظام الدین عبدالعلی بن محمدبن حسین است و او را با القاب فاضل بیرجندی و محقق بیرجندی نیز نامیده*اند. [۱]

از تاریخ تولدش اطلاع دقیقی در دست نیست و درباره مذهب او نیز بحثهایی وجود دارد. برخی وی را حنفی و برخی شیعه دانسته*اند.

عبدالعلی بیرجندی از محضر استادان بزرگی بهره برد. علم حدیث را نزد غیاث*الدین جمشید کاشانی، فنون حکمی را نزد منصوربن معین الدین کاشی، همکار غیاث الدین جمشید کاشانی، و سایر علوم را نزد کمال الدین قنوی آموخت . ملا مسعود شروانی و سیف الدین تفتازانی نیز از استادان او به شمار می*روند. وی در سال ۹۳۴ هجری قمری وفات یافت. آرامگاه وی در روستای بجد از توابع شهرستان بیرجند، واقع است.

وی دارای تالیفات بسیاری در زمینه ریاضیات و ستاره شناسی به زبانهای فارسی و عربی بوده که برخی از آنان در کتابخانه*های انگلستان و هند نگهداری می*شوند. آثار وی عبارتند از :[۲]

اسطرلاب، به فارسی، که آن را به نامهای بیست باب در معرفت اسطرلاب و تحفه حاتمیه نیز معرفی کرده*اند. این اثر در جمادی الاولی ۹۰۰ نوشته شده*است . نسخه*ای از این رساله در موزه بریتانیا نگهداری می*شود.
شرح مختصر الهیئه، به عربی، شرحی است بر ترجمه عربی خواجه نصیرالدین طوسی از سی فصل در معرفت تقویم خود، با نام مختصر الهیئه . نسخه*ای از آن به شماره add۳۵۸۹ در دانشگاه کیمبریج وجود دارد.
المختصر فی بیان آلات الرصد، به عربی. تنها نسخه شناخته شده این کتاب در کتابخانه آصفیه در هندوستان نگهداری می*شود.
شرح التذکرة النصیریة فی الهیئة، به عربی، تألیف در سال ۹۱۳ هجری قمری، شرحی است بر التذکرة النصیریة فی الهیئة خواجه نصیرالدین طوسی است . در سال ۱۱۴۲ هجری قمری (۱۷۲۹ میلادی) نایاناسو کهوپادیایه، این کتاب را به زبان سانسکریت ترجمه کرده*است.
ابعاد و اجرام، به فارسی، در بیان ابعاد و مسافتهای زمین و بعضی مسائل فلکی . این کتاب اجرام سفلی و اوضاع اجرام علوی، مسالک و ممالک و مساحت سطوح اجسام نیز نامیده شده*است
شرح بیست باب در معرفت اسطرلاب، به فارسی، تألیف در سال ۸۹۹ هجری قمری، شرحی است بر رسالة خواجه نصیرالدین طوسی در اسطرلاب
الحاشیه علی شرح الملخص، تألیف بعداز سال ۹۲۱ هجری قمری، حاشیه*ای است عربی بر شرحی که قاضی زاده رومی بر رسالة الملخص فی الهیئة چغمینی نوشته*است.
کشاورزی نامه، به فارسی، که به نامهای فن کشت و زراعت، رساله در فلاحت و ارشاد الزراعه نیز نامیده شده*است.
بیست باب در معرفت تقویم
ترجمة تقویم البلدان ِ ابوالفداء
رساله در هیئت، به فارسی
رسالة فی آلات الرصد، به عربی
شرح آداب المناظره، به عربی، که در باب منطق است.
شرح الشمسیة، به عربی که در باب ریاضیات است.
شرح الفوائد البهائیة، به عربی، که در باب ریاضیات است.
شرح المجسطی یا شرح تحریر المجسطی، به عربی
شرح زیج جدید سلطانی، به فارسی
شرح الدرّالنّظیم فی خواص القرآن الکریم، به عربی

[amir adib]

ابوالحسن عبدالرحمن صوفی رازی
زادروز ۱۵ آذر ۲۸۲ ه.خ
۹ محرم ۲۹۱ ه.ق
۷ دسامبر ۹۰۳ میلادی
ری
درگذشت ۴ خرداد ۳۶۵ ه.خ
۸ محرم سال ۳۷۶ ه.ق
۲۵ مه ۹۸۶ میلادی
شیراز
آرامگاه شیراز
ملیت ایرانی
نام*های دیگر صوفی رازی
پیشه ستاره*شناس
آثار صورالکواکب
ابوالحسن عبدالرحمن صوفی رازی در ۹ محرم ۲۹۱ (قمری) برابر با ۱۵ آذر ۲۸۲ مطابق ۷ دسامبر ۹۰۳ (میلادی) در شهر ری و به روایت دیگر ۱۴ محرم ۲۹۱ زاده شد. او در دربار عضدالدوله دیلمی در اصفهان زندگی می*کرد و کار اصلی*اش تشریح یافته*های پیشین یونانیان در علم نجوم و ترجمه آثار آنان به زبان عربی بود.

استاد ریاضی و ستاره*شناس برجسته ایرانی سده چهارم بود که در دوران دیلمیان در فارس می*زیست. تاریخ*نویسان گفته*اند که برای زمانی در شیراز به انجام محاسبات نجومی سرگرم بوده*است. حتی ابوریحان بیرونی نیز نوشته که رصد دایره البروج با وسیله*ای به قطر ۱۲۳ سانتی*متر در شیراز انجام شده که آن وسیله را در سازه به*دست آمده در شهر گور، کار می*گذاشتند.

امیرعضدالدوله دیلمی صوفی را به سمت استاد ریاضی و ستاره*شناسی شهر گور فیروزآباد منسوب می*کند. صوفی در رصدخانه شهر گور پژوهش*های ستاره*شناسی ارزنده*ای انجام می*دهد تا جایی که به شهرت فراوانی می*رسد.

به ویژه روی کتاب مجسطی بطلمیوس کار کرد و تصحیحات زیادی را بر روی فهرست ستارگان و تخمین*های مربوط به روشنائی و قدر آنها انجام داد که اغلب آنها با آنچه بطلمیوس محاسبه کرده بود تفاوت چشمگیری داشت. او در سفری که به یمن داشت موفق شد ابر ماژلانی بزرگ را که از اصفهان قابل رویت نبود، ببیند و از آن با نام البکر در آثارش یاد کرده*است. این کهکشان را اروپائی*ها تا قبل از سفر دریائی ماژلان در قرن شانزدهم، ندیده بودند.

او سحابی و ستارگان مزدوج را بدون داشتن تلسکوپ کشف کرد و نظریه بطلمیوس را اصلاح نمود. کشف سحابی زن به زنجیر بسته در اندرومدا و سحابی وولپکولا در صورت فلکی روباهک و کشف چند سحابی دیگر از کارهای اوست.


تصویری از کتاب صورالکواکب صوفی رازیاو در زمینه دانش ریاضیات، هندسه و ستاره*شناسی کتابهای زیادی دارد و همچنین کتاب صورالکواکب (پیکرهای ستارگان) را هم در زمینهٔ اخترشناسی به نگارش درآورد. این کتاب به چندین زبان ترجمه شده*است.

صوفی رازی نخستین کسی بود که کهکشان مارپیچی M۳۱ (که درفاصلهٔ ۲٫۹ میلیون سال نوری از ما قرار گرفته) را با چشم غیرمسلح رصد نموده و مورد مطالعه قرار داد. گزارش صوفی از کهکشان زن برزنجیر و همین طور ابر ماژلانی بزرگ، قدیمی*ترین مدارک موجود از مشاهدهٔ این اجرام هستند. عبدالرحمان در عین حال توانست هفت جرم دیگر را به عنوان اجرام غیرستاره*ای ثبت و رصد کند. بدین ترتیب می*توان او را نخستین کسی دانست که فهرستی از اجرام غیر ستاره*ای ارایه داده*است. در فهرست صوفی رازی اجرام جالب توجهی چون خوشه دوگانه برساوش یا M۴۴ به چشم می*خورد.

عبدالرحمان صوفی با رصدهای پیاپی اعلام کرد که رنگ ستارهٔ شباهنگ (در عربی شعرای یمانی) تغییر نمی*کند. پیش از او اخترشناسان یونانی مانند سِنِکا و بطلمیوس گفته بودند که این ستاره را به رنگهای گوناگونی دیده*اند. کتاب صورالکواکب او جدولهایی از قدر ستاره*ها دارد که با دقت خوبی تنظیم شده*اند. در این کتاب همچنین اصلاحی برروی فهرست*های قدیمی یونانی صورت گرفت و برای اولین بار صورتهای فلکی جدیدی چون صورت فلکی ققنوس شناسایی شد که به دلیل عرض جغرافیایی رصدگران یونانی در فهرستهای آنها نیامده بود.

بزرگ*ترین مترجم آثار نجومی یونانیان باستان (که در اسکندریه قرار داشت) به زبان عربی است و نخستین کوشش*ها را برای برقراری رابطه میان نام*های کهن ستارگان و صور فلکی در متون نجومی یونانی*ها و نام*های باستانی ستارگان و صور فلکی عربی انجام داد، کاری که گاهی بسیار نامرتبط و در مواردی دارای اشتراکات پیچیده بود.

در رصدهایش به این نتیجه رسید که صفحه دایره البروج نسبت به استوای سماوی مایل است و با توجه به این مسئله توانست طول سال اعتدالی را با دقت بیشتری محاسبه کند. صوفی رازی نصف النهار شهر شیراز را محاسبه کرد.او در رصد ستارگان و تعیین قدر ستارگان (میزان درخشندگی)، رنگ و موقعیت آنها در صور فلکی و یافتن سحابی*ها و ستارگان دوگانه کوشش فراوان نمود و نتایج کارش را به دقت در مورد هر صورت فلکی پیاده سازی کرد. در مجموع توانست کاتالوگی از ۱۰۱۸ ستاره همراه با ویژگی*های رصدی آنها تهیه کند سپس به تهیه دو طرح از هر صورت فلکی پرداخت: طرح اول، شکل صورت فلکی را آنچنان که ناظری از بیرون کره آسمان می*توانست ببیند نشان می*داد و طرح دوم نمای صورت فلکی را آن طور که یک رصدگر از درون کره سماوی می*بیند نمایش می*داد (یعنی همان شکلی از صورت فلکی که ما از زمین و در حالت عادی می*بینیم). ساخت این چنین مدلی از کره آسمان و مشخص کردن مواضع دقیق اجرام سماوی بر روی آن، از منحصر به فردترین کارهای صوفی است و هم اکنون این پلانتاریوم (آسمان نما) در موزه شهر قاهره نگهداری می*شود.

صوفی همچنین کاربردهای بسیار زیادی برای اسطرلاب پیدا کرد که یافته*هایش در آثار به جا مانده از او مکتوب باقی مانده*است. او در سال ۹۸۴ کتاب معروفش را که صورالکواکب ((Book of fixed stars نام دارد به رشته تحریر در آورد و در آن بسیاری از کارهایش را همراه با تصویر تشریح کرد.در این کتاب او ستارگان را با نامهای عربی*شان مشخص کرده و جدولی از قدرهای دقیق ستارگان هر صورت فلکی و نمای صورت فلکی ارایه کرده*است. در توصیفات و تصاویری که از صورت فلکی آندرومدا کشیده*است به یک ابر کوچک اشاره نموده که در حقیقت همان کهکشان آندرومدا یا ۳۱M است. البته ظاهراً منجمان اصفهانی سال*ها قبل از صوفی به حضور آن «ابر» در صورت فلکی آندرومدا پی برده بودند.

صوفی در صورالکواکب به ۹ جرم زیر اشاره کرده و از آنها را «سحابی» قلمداد کرده*است:

۱) خوشه دوتائی X&H یا ۸۶۹/۸۸۴ NGC (خوشه باز)

۲) خوشه کندو یا ۴۴M (خوشه باز) در صورت فلکی خرچنگ

۳) ۷M (خوشه باز) در صورت فلکی عقرب

۴) ستارگان نو ـ ۱ و نو ـ۲ در صورت فلکی قوس

۵) ستارگان لاندا، فی ـ ۱ و فی ـ ۲ در صورت فلکی جبار

۶) خوشه چوب لباسی یا ۳۹۹ Cr (خوشه باز) در صورت فلکی سهم

۷) کهکشان آندرومدا یا ۳۱ M در صورت فلکی آندرومدا

۸) ۲۳۹۱ IC (خوشه باز) در صورت فلکی بادبان

۹) ۲۶۶۹ NGC (خوشه باز) در صورت فلکی بادبان


در اروپا مشاهدات صوفی تا زمان اختراع تلسکوپ ناشناخته باقی مانده بود، طوری که سیمون ماریوس (Simon Marius) سحابی آندرومدا (کهکشان آندرومدا) را در سال ۱۶۱۲ و با یک تلسکوپ معمولی مجدداً کشف کرد.

تعیین اندازه نصف النهار شهر شیراز و ابداع علم نورسنجی در ستارگان از دیگر کارهای علمی ارزشمند اوست.

انجمن بین*المللی نجوم به پاس تجلیل از خدمات علمی صوفی، یکی از دهانه*های ماه را به نام او ثبت نمود: دهانه صوفی ((Azophi در عرض جغرافیائی ۱٫۲۲ درجه جنوبی و ۷٫۱۲ شرقی واقع شده و ۴۷ کیلومتر قطر دارد.(نام علمی عبدالرحمان صوفی در کتاب*های اروپایی باعنوان «Azophi» آمده*است.)


در دانشنامه اخترشناسی آکسفورد (چاپ ۲۰۰۲) که به سرپرستی پاتریک مور تدوین شده، آمده*است:

صوفی رازی در ایران به دنیا آمد و در ایران هم زندگی کرد. البته کتاب صورالکواکب را به زبان عربی نوشته که این دلیل بر عرب دانستن او نمی*شود. چرا که در آن زمان برای حفظ اثر علمی باید به عربی می*نوشتند. کتاب «صور الکواکب الثابته» بعدها توسط خواجه نصیرالدین طوسی (سازندهٔ رصدخانه مراغه در ۷۵۰ سال پیش) به فارسی ترجمه شد.

در کتاب تاریخ نجوم اسلامی نوشتهٔ آلفونسو نلینو و ترجمهٔ احمد آرام تعریفی از اعراب ارائه شده*است. نویسنده در این کتاب معتقد است که منظور از اعراب، تمام کسانی هستند که در ممالک اسلامی با زبان عربی کار می*کردند یعنی می*نوشتند، می*خواندند و غیره. چه عرب، چه ایرانی، چه اندلسی و چه مسلمان و مسیحی با این تعریف می*توانند از اعراب و عربی*زبان محسوب شوند.

از سال ۱۳۸۵ خورشیدی انجمن نجوم ایران-شاخه آماتوری به کوشش پوریا ناظمی رقابتی رصدی را به یاد بود این رصدگر بزرگ ترتیب داده*است که مشابه با رقابت ماراتن مسیه، رصدگران باید در طول یک شب ۱۲۴ جرم غیرستاره*ای از جمله اجرام صوفی (به جز ابر ماژلانی که از ایران قابل رصد نیست) را رصد کنند.

در موزه قاهره، یک کره ستاره*شناسی از جنس نقره که شاهکاری است از صوفی، نگه*داری می*شود.

این منجم بزرگ در ۸ محرم سال ۳۷۶ هجری قمری برابر با ۲۵ مه ۹۸۶ میلادی در شهر شیراز دیده از جهان فروبست و در همان شهر به خاک سپرده شد.

[amir adib]

ابوالعباس ایرانشهری یا حکیم ایرانشهری فیلسوف، ریاضی*دان، طبیعی*دان و ستاره*شناس [۱] ایرانی [۲] قرن نهم میلادی بود.وی در شهر نیشابور متولد شد که همچنین به نام ایرانشهر نیز شناخته می*شود و از همین رو وی نام ایرانشهری گرفته *است.[۱]بر پایه منابع سنتی وی اولین فردی است که پس از ظهور اسلام در گستره جهان اسلام با فلسفه در ارتباط بود.[۳] او را استاد و معلم محمد زکریای رازی دانسته اند[۴].ناصر خسرو در کتاب زادالمسافرین او و رازی را از اصحاب هیولی معرفی می*کند اما اندیشه*های فلسفی وی را با وجود کفرآمیز بودن بر رازی رجحان می*دهد.[۵] ابوالمعالی در بیان الادیان اعتقاد دارد که ایرانشهری خود را پیامبری می*دانست و کتابی به زبان فارسی داشت که ادعا می*کرد به وسیله یک فرشته به نام هستی برای جایگزینی با قرآن به او وحی شده است.او پیرو هیچ دین زمان خود نبود.وی چندین کتاب به زبان*های فارسی و عربی نگاشته است که برخی از آنها توسط بیرونی و ناصرخسرو ذکر شده*اند اما هیچ کدام از آنها در دسترس نیست.[۱]

[amir adib]

برای دیگر کاربردها، خجندی (ابهام*زدایی) را ببینید.
ابومحمود حامدبن خضر خجندی (درگذشت ۳۷۹) ریاضی*دان و ستاره*شناس ایرانی.

او از منجمین مهم دربار امیرعضد الدوله دیلمی از امرای آل بویه در قرن چهارم بود[۱].

خجندی در سال*های ۳۵۵ تا ۳۷۶ در خدمت فخرالدوله دیلمی زندگی می*کرد. احتمال می*رود که قضیه جیب (سینوس) مربوط به مثلثات کروی را او ابداع کرده باشد؛ ثابت کرد، به*طور ناقص، که مجموع مکعب*های دو عدد برابر با مکعب عدد سوم نمی*شود.«یک کتاب درسی هندسه و اثری دربارهٔ مقدار میل دایرةالبروج به خجندی نسبت داده شده است.»[۲]

زیر نظر فخرالدوله ابزار نجومی بزرگی به نام سٌدس فخری برای اندازگیری میل دایرةالبروج ساخت.

آثار [ویرایش]زیج*الفخری (برجای نمانده است.)
مسائل متفرقه هندسیه لبعض العلماء

[amir adib]

زادروز ۱۲۴۰(خورشیدی)، ۱۲۷۸(قمری)، ۱۸۶۱(میلادی)
اراک
درگذشت ۳ دی ۱۳۲۶ (خورشیدی)
نام*های دیگر حبیب*الله ذوالفنون
پیشه ستاره*شناس، تقویم*نگار، ریاضی*دان، مفسر قرآن و ادیب
مذهب اسلام

حبیب*الله سلطان آبادی عراقی زاده ۱۲۳۹(خورشیدی) و درگذشته ۳ دی ۱۳۲۶(خورشیدی)، معروف به شیخ حبیب*الله ذوالفنون دانشمند ستار*ه*شناس و تقویم*نگار بود که در زمینه*های ادبیات، ریاضیات و تفسیر قرآن نیز فعالیت داشت. وی پس از فرا گرفتن دروس مقدماتی به تحصیل و مطالعه در علم نجوم و ستاره شناسی و علوم نزدیک به آن علاقه*مندی نشان داد و پس از سال*ها مطالعه، در دانش ستاره*شناسی پیشرفت قابل توجهی پیدا کرد و در ردیف دانشمندان زمان خود قرار گرفت. او درباره حرکت ماه به کشفیاتی جدید دست یافت و بر همین پایه جدول نجومی پیشرفته*ای ترسیم کرد که حاصل بیش از چهل سال مطالعه و بررسی علمی و فکری او درعلم نجوم بود.

شیخ حبیب*الله ذوالفنون از بزرگترین تقویم*نویسان دوره خود بوده و مستخرجات او در عرصه تقویم از سوی بسیاری از تهیه*کنندگان تقویم مورد بهره برداری قرار می*گرفت. شیخ حبیب*الله ذوالفنون که علاوه بر نجوم در رشته ریاضیات و هندسه هم چرب*دستی قابل توجهی پیدا کرده بود، در زمینه تناسب مکعبات هم به نظریات نوینی دست یافت. دیدگاه*های او در این*باره مدت*ها مورد توجه اساتید دانش ریاضی و مهندسی بود.

از شیخ حبیب*الله ذوالفنون در زمینه تفسیر قرآن اثری هم به زبان فارسی چاپ و منتشر شده*است. شیخ حبیب*الله ذوالفنون مدت*ها در دارالمعلمین مرکزی مثلثات کروی و نیز مدرسه عالی سپهسالار علم نجوم و هیأت تدریس می*کرد. ذوالفنون در دانشسرای عالی و دانشکده الهیات دانشگاه تهران هم این علوم را تدریس می*کرد. حبیب*الله ذوالفنون به همراه استاد عبدالعظیم قریب، میرزا غلامحسین رهنما، فاضل تونی و عباس اقبال آشتیانی که از اساتید سرآمد آن روزگار به شمار می*رفتند، اولین مدرسان و اساتید دارالمعلمین مرکزی بودند.

منابع [ویرایش]«شيخ حبيب الله ذوالفنون». موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. بازبینی*شده در ۶ مهر ۱۳۹۰.
برگرفته از «حبیب‌الله ذوالفنون - ویکی‌پدیا
رده*های صفحه: ریاضی*دانان اهل ایرانستاره*شناسان اهل ایرانزادگان ۱۲۴۰درگذشتگان ۱۳۲۶اهالی اراکشاعران معاصر اهل ایراناستادان دانشگاه تهرانمفسران قرآن

[amir adib]

از ویکی*پدیا، دانشنامهٔ آزاد
پرش به: ناوبری, جستجو
علاءالدین علی بن محمد سمرقندی

زادروز ۷۸۲ خورشیدی[نیازمند منبع]
سمرقند
درگذشت ۲۵ آذر ۸۵۳ خورشیدی
استانبول
ملیت ایرانی
نام*های دیگر علی قوشچی
مذهب اسلام
والدین پدر: محمد سمرقندی
علاءالدین علی بن محمد سمرقندی معروف به ملا علی قوشچی دانشمند، متکلم، ریاضیدان و منجم ایرانی[۱][۲] (۷۸۲ خورشیدی - ۸۵۳ خورشیدی[۳]) از مشاهیر علمای عامه و کلام و ریاضیات.[۴] او از فقهای حنبلی و از عالمان بزرگ اهل سنّت در علم کلام بود.[۵]

محتویات [نهفتن]
۱ پیرامون نام
۲ زندگینامه
۳ باورها
۴ آثار و تالیفات
۵ پیوند به بیرون
۶ پانویس
۷ منابع

پیرامون نام [ویرایش]نام اصلی او «علاءالدین علی بن محمد سمرقندی» است.[۶] او را «ملا علی قوشچی» یا گاه «فاضل قوشچی» نیز گفته*اند.[۷] واژه*های «قوش» و «چی» هر دو واژه*هایی ترکی هستند[۸] و «قوشچی» به معنای نگاهدار قوش می*باشد[۹]. به دلیل اینکه پدر او (محمد سمرقندی) در دربار شاهزاده الغ بیگ تیموری قوشچی بوده، به «ملا علی قوشچی» نیز معروف گشته*است.[۱۰]

زندگینامه [ویرایش]پدرش مردی به نام «محمد سمرقندی» بود که منصب قوشچی را در دربار شاهزاده الغ بیگ تیموری برعهده داشت و به «قوشچی الغ بیگ» معروف بود.[۱۱]

علی قوشچی در سمرقند اغلب علوم متداوله را فراگرفت و هیئت و ریاضیات را از قاضی زادهٔ رومی و الغ*بیگ (شاهزاده تیموری پسر سلطان شاهرخ) سلطان ماوراءالنهر که نسبت به فنون ریاضی میلی فراون داشت آموخت.[۱۲] او برای تکمیل معلومات خود به کرمان نیز رفت و پس از بازگشت «رساله حل اشکال القمر» را به شاهزاده الغ بیگ تقدیم کرد.[۱۳]

لغتنامهٔ دهخدا در سرواژهٔ «علاءالدین قوشچی» چنین آورده است[۱۴]:

... از کثرت تقربی که در نزد آن سلطان داشت بخطاب فرزندی مخاطب بود و او را بتکمیل رصدخانه*ای که در سمرقند تأسیس کرد گماشت. و قوشچی این وظیفه را انجام داد و زیج الغبیگی را که به زیج جدید معروف است بپایان رسانید. و پس از مرگ سلطان عازم حج شد و در تبریز مورد توجه اوزون حسن (۸۷۳ - ۸۸۲ هَ. ق.) از حکمرانان آق قویونلی قرار گرفت و از جانب وی برای عقد مصالحه بین او و سلطان محمدخان ثانی عثمانی (۸۵۵ - ۸۸۶ هَ. ق.). به اسلامبول رفت، و پس از انجام این کار به آذربایجان رفت و مجدداً به اسلامبول بازگشت...

پس از دعوت سلطان محمد فاتح و بازگشت مجدد از آذربایجان به استانبول، در مدرسه ایاصوفیا به تدریس و تالیف کتبی چون «رساله ٔ محمدیه» در علم حساب (که به نام سلطان محمد خان بود) پرداخت و در همان جا در ۲۵ آذر ۸۵۳ خورشیدی (برابر با ۲۷ رجب ۸۷۹ قمری، برابر با ۱۶ دسامبر ۱۴۷۴ میلادی) درگذشت[۱۵] و در جوار قبر ابو ایوب انصاری خاکسپاری شد.[۱۶]

باورها [ویرایش]ملا علی قوشچی در شرح تجرید می*گوید[۱۷][۱۸]: «هیچکس را در این حرف نیست که علی بن ابیطالب ـ علیه السلام ـ بعد از رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ اعلم و اطهر و اشجع و ازهد و اسخی و اشرف ناس است.» همچنین او در شرح تجرید مبحث امامت می*گوید: «امامت ریاست عمومی است در امور دین و دنیا به طریق خلافت از پیغمبر».

این بخش نوشتار نیازمند گسترش است.
آثار و تالیفات [ویرایش]از تألیفات او می*توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- حاشیه ٔ شرح کشاف تفتازانی.[۱۹]

۲- شرح تجرید خواجه.[۲۰]

۳- العنقود الزاهر فی نظم الجواهر، در علم صرف.[۲۱]

۴- محبوب الحمائل فی کشف المسائل.[۲۲]

۵- هیئت فارسی، این کتاب فارسی که بارها با خلاصة الحساب شیخ بهائی در یک جا چاپ شده و از کتب درسی علم هیئت (ستاره*شناسی) بوده*است.[۲۳] شرحی براین رساله توسط شیخ مصلح الدین لاری (متوفی ۹۷۹ه.ق) نگاشته شده*است.[۲۴]

۶- رساله حل اشکال القمر، که به علم هیئت (ستاره*شناسی) می*پردازد و پس از بازگشت از کرمان به شاهزاده الغ بیگ تقدیم شده*است.[۲۵]

۷-رساله در حساب و هندسه، این رساله که به زبان فارسی می*باشد در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگهداری می*شود.[۲۶]

۸- رساله در هندسه، احتمالا[۲۷] به زبان فارسی.[۲۸]

۹-رساله فتحیه، به عربی که به سلطان محمد دوم عثمانی (سلطان محمد فاتح) تقدیم شده و نسخهٔ آن به همراه شرحی که میرم چلبی (نواده ملاعلی قوشچی) بر آن نگاشته در پاریس موجود است.[۲۹]

۱۰- رساله محمدیه در حساب، که به عربی می*باشد و چند نسخهٔ خطی از آن باقیست به نام سلطان محمد فاتح عثمانی است که شامل دو فن می*باشد[۳۰]:


فن نخست در پنج مقاله: حساب منجمان، حساب اهل هند، استخراج مجهولات به طریق خطاین، جبر و مقابله، قواعد گوناگون در حساب.
فن دوم در سه مقاله: مساخت خطوط و سطوح مستوی، مساحت سطوح مستدیر، مساحت اجسام.
۱۱- شرح زیج الغ بیگ، که به فارسی است و چند نسخهٔ خطی از آن موجود است که یکی از آن*ها نسخه شماره ۶۳۷۵ مجلس شورای اسلامی می*باشد.[۳۱]

۱۲- میزان الحساب، که به فارسی بوده و در سه مقاله می*باشد (حساب هندی در یک مقدمه و دو باب، حساب تنجیم دریک مقدمه و شش باب، مساحت دریک مقدمه و سه باب) کتاب میزان الحساب دو بار با عنوان میزان الحساب در تهران به چاپ سنگی رسید و نسخه*هایی خطی از آن را در «کتابخانهٔ مرکزی دانشگاه تهران»، «کتابخانهٔ آستان قدس رضوی»، «کتابخانهٔ مجلس» و «کتابخانهٔ خانقاه نعمت اللهی» نگهدالی می*کنند.[۳۲]

۱۳- جواهر و اعراض شرح تج*رید الک*لام، که در ۲۰۳ برگ می*باشد و چندین نسخهٔ خطی از آن در کتابخانهٔ ملی ایران نگهداری می*شود.[۳۳] این کت*اب شرحی است که قوشچ*ی بر مق*صد دوم (جواهر و اعراض*) از کت*اب تج*رید الع*قاید خواجه نص*یر طوسی (۶۷۲) نگ*اشت*ه*. شرح مذکور بس*یار مورد توجه بوده و حواشی و تع*لی*قات بس*یاری بر آن نوشت*ه*اند. از جم*له سه حاشی*ه مح*قق جلال*الدین مح*مد دوانی به نام طبق*ات جلالی*ه و دو حاشی*ه صدر الح*کم*اآ بن*ام طبق*ات صدریه*.

۱۴- شرح تجریدالعقاید، که از مهم*ترین شرح*های کتاب «تجریدالکلام» می*باشد.[۳۴] او در شرح خود برکتاب تجرید در مقام دفاع از اعتقادات اهل سنّت برآمده و خواسته است همه استدلال*های خواجه نصیر الدین طوسی را در مسأله امامت پاسخ دهد.[۳۵]

وی علاوه بر کتبی که از او ذکر شده*است مترجم برهان الکفایهٔ علی بکری نیز می*باشد.[۳۶]

[amir adib]

از ویکی*پدیا، دانشنامهٔ آزاد





محمود حسابی


زادروز ۱۲۸۱
تهران
درگذشت ۱۳۷۱
ژنو
آرامگاه تفرش
ملیت ایرانی
پیشه فیزیکدان
لقب پدر فیزیک ایران [۱]
پروفسور حسابی
مذهب اسلام
والدین سید عباس معزالسلطنه
گوهرشاد حسابی
جایزه*ها مدال لژیون دونور[۲][۳]
وبگاه
http://www.hessaby.com
سید محمود حسابی (۱۲۸۱ تهران-۱۳۷۱ ژنو) معروف به پروفسور حسابی [۴] [۵] فیزیکدان و بنیانگذار فیزیک دانشگاهی ایران[۶] بود.

محتویات [نهفتن]
۱ زندگی
۲ تحصیلات
۳ مناصب سیاسی
۴ فعالیت*های شغلی و اجتماعی
۴.۱ طرح تاسیس دانشگاه تهران
۴.۲ افتخارات
۴.۳ خدمات
۵ موزه دکتر حسابی
۶.۱ ستایش از طرف رهبران جمهوری اسلامی


۸ آثار


زندگی [ویرایش]پدرش (سید عباس معزالسلطنه) و مادرش (گوهرشاد حسابی) هر دو اهل تفرش بودند. او چهار سال اول دوران کودکی*اش را در تهران سپری نمود. سپس به همراه والدین و برادرش عازم شامات شد. در هفت سالگی تحصیلات ابتدایی خود را در بیروت با تنگدستی و مرارتهای دوری از میهن، در مدرسه کشیش*های فرانسوی آغاز کرد. در همان زمان تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی را نزد مادرش فرا می*گرفت. او قرآن و دیوان حافظ را از حفظ می*دانست. او همچنین بر کتب بوستان، گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی و منشات قائم مقام فراهانی اشراف کامل داشت. حسابی با شعر و موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک غرب به خوبی آشنا بود. او در نواختن ويولن و پيانو مهارت داشت. وی در چند رشته ورزشی نیز موفقیت*هایی کسب کرد، از جمله کسب مدرک نجات غریق در رشته شنا در دوران نوجوانی در بيروت.[۲][۳] محمود حسابی در ۱۲ شهریور سال ۱۳۷۱ هجری شمسی در بیمارستان دانشگاه ژنو درگذشت. آرامگاه (خانوادگی) وی در شهر تفرش قرار دارد.[۱][۳][۲]

تحصیلات [ویرایش]شروع تحصیلات متوسطه او مصادف با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود. از این رو به مدت دو سال در منزل به تحصیل پرداخت. پس از آن در کالج آمریکایی بیروت به تحصیلات خود ادامه داد. در سن هفده سالگی لیسانس ادبیات، و در سن نوزده سالگی لیسانس بیولوژی را اخذ نمود. پس از آن در رشته مهندسی راه و ساختمان از دانشکده فرانسوی مهندسی در بیروت فارغ التحصیل شد. در آن دوران با اشتغال در نقشه کشی و راهسازی، به امرار معاش خانواده کمک می*کرد. او همچنین در رشته*های پزشکی، ریاضیات و ستاره شناسی به تحصیلات دانشگاهی پرداخت.
حسابی در دانشگاه سوربن فرانسه، در رشتهٔ فیزیک به تحصیل و تحقیق پرداخت. در سال ۱۹۲۷ میلادی در سن بیست و پنج سالگی دانشنامه دکترای فیزیک خود را، با ارائهٔ رساله*ای تحت عنوان «حساسیت سلول*های فتوالکتریک»، با درجه عالی دریافت نمود.[۲][۳][۱][۷] برخی مدعی*اند محمود حسابی تنها شاگرد ایرانی آلبرت اینشتین بوده*است [۲] [۸] در حالی که رضا منصوری معتقد است حسابی آلبرت آینشاین را تنها یک*بار در دیداری عمومی ملاقات کرده است و عکس مربوط به ملاقات حسابی با او، مربوط به کورت گودل، ریاضی*دان معروف است.[۶]

مناصب سیاسی [ویرایش]وی در سال ۱۳۳۰ به عنوان سناتور انتصابی وارد مجلس سنا شد و تا سال ۱۳۴۲ در این مقام باقی ماند. وی هچنین وزیر فرهنگ کابینه محمد مصدق بوده است.[۱]

فعالیت*های شغلی و اجتماعی [ویرایش]حسابی با وجود امکان ادامه تحقیقات در خارج از کشور، به ایران بازگشت و به پایه گزاری علوم نوین و تاسیس دارالمعلمین و دانشسرای عالی، [۹] دانشکده*های فنی و علوم دانشگاه تهران، نگارش ده*ها کتاب و جزوه و راه اندازی و پایه گزاری فیزیک و مهندسی نوین پرداخت.[۲][۳]

طرح تاسیس دانشگاه تهران [ویرایش]
ایستگاه اتوبوس دکتر حسابی، تهرانکلیات طرح تاسیس دانشگاه تهران از سال ۱۳۰۷ توسط محمود حسابی به وزیر فرهنگ وقت آقای حکمت پیشنهاد شد. طرح تفصیلی تاسیس دانشگاه تهران نیز در سال ۱۳۱۰ تهیه و به وزیر فرهنگ تقدیم شد و با تلاش*های حسابی و مذاکرات وی با نمایندگان مجلس، این طرح در سال ۱۳۱۲ به مجلس شورای ملی رفت و در سال ۱۳۱۳ از تصویب مجلس گذشت*.[۱۰]

افتخارات [ویرایش]حسابی به دریافت بالاترین نشان فرانسه لژیون دونور نائل گردید.[۲][۳]

خدمات [ویرایش]اولین نقشه برداری فنی و تخصصی کشور (راه بندرلنگه به بوشهر)
اولین راهسازی مدرن و علمی ایران (راه تهران به شمشک)
اولین مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران
پایه گذاری اولین مدارس عشایری کشور
پایه گذاری دارالمعلمین عالی
پایه گذاری دانشسرای عالی
ساخت اولین رادیو در کشور
راه اندازی اولین آنتن فرستنده در کشور
راه اندازی اولین مرکز زلزله شناسی کشور
راه اندازی اولین رآکتور اتمی سازمان انرژی اتمی کشور
راه اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران
محاسبه و تعیین ساعت رسمی ایران
پایه گذاری اولین بیمارستان خصوصی در ایران، به نام بیمارستان گوهرشاد
شرکت در پایه گذاری فرهنگستان ایران و ایجاد انجمن زبان فارسی
تدوین اساسنامه طرح تاسیس دانشگاه تهران
پایه گذاری دانشکده فنی دانشگاه تهران
پایه گذاری دانشکده علوم دانشگاه تهران
پایه گذاری شورای عالی معارف
پایه گذاری مرکز عدسی سازی اپتیک کاربردی در دانشکده علوم دانشگاه تهران
پایه گذاری بخش آکوستیک در دانشگاه و اندازه گیری فواصل گام*های موسیقی ایرانی به روش علمی
پایه گذاری انجمن موسیقی ایران و مرکز پژوهش*های موسیقی
پایه گذاری و برنامه ریزی آموزش نوین ابتدایی و دبیرستانی
پایه گذاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران
پایه گذاری مرکز تحقیقات اتمی دانشگاه تهران
پایه گذاری سازمان انرژی اتمی ایران
پایه گذاری اولین رصدخانه نوین در ایران
پایه گذاری مرکز مدرن تعقیب ماهواره*ها در شیراز
پایه گذاری مرکز مخابرات اسدآباد همدان
پایه گذاری کمیته پژوهشی فضای ایران
ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی کشور (در ساختمان دانشسرای عالی در نگارستان دانشگاه تهران)
تدوین اساسنامه و تاسیس موسسه ملی استاندارد
تدوین آیین نامه کارخانجات نساجی کشور و رساله چگونگی حمایت دولت در رشد این صنعت
پایه گذاری واحد تحقیقاتی صنعتی سغدایی (پژوهش و صنعت در الکترونیک، فیزیک، فیزیک اپتیک، هوش مصنوعی)
راه اندازی اولین آسیاب آبی تولید برق (ژنراتور) در کشور
ایجاد اولین کارگاه*های تجربی در علوم کاربردی در ایران
ایجاد اولین آزمایشگاه علوم پایه در کشور [۱]
موزه دکتر حسابی [ویرایش]نوشتار اصلی: موزه دکتر حسابی
اندک زمانی پس از مرگ حسابی در سال ۱۳۷۲، خانه او تبدیل به موزه*ای شد که در آن وسایل شخصی، مدارک علمی و تحصیلی، نشان*ها و تقدیرنامه*ها و عکس*های قدیمی و متن نطق*ها و نوشته*ها در آن به نمایش گذاشته شده*است. این موزه در خیابان تجریش – خیابان مقصودبیک قرار دارد.

ستایش از طرف رهبران جمهوری اسلامی [ویرایش]به نقل از روزنامه خراسان زمانی که امام خمینی به اتاقی که عده*ای از جمله حسابی در آن حضور داشتند، وارد شد ابتدا به سمت حسابی آمد و وی را دعوت به نشستن کرد و سپس گفت : «شما ۷ نسل خدمت ارزنده به این مرز و بوم داشته*اید و ۷ نسل استاد و دانشجو برای کشور تربیت کرده*اید و صلاح نیست که من پیش از شما بنشینم.»[۱۱] همچنین ایت الله خامنه*ای در سال ۱۳۶۶، طی پیامی به مراسم بزرگداشت حسابی با عنوان «۶۰ سال فیزیک ایران» گفت : «خدمتی که دکتر محمود حسابی به فرهنگ ایران نمودند کمتر از خدمتی نیست که ایشان به علم فیزیک کردند».[۱۲] در مقابل رضا منصوری که در آن زمان رییس انجمن فیزیک ایران بوده است، می گوید زمانی که انجمن در سال ۱۳۶۶ قصد برگزاری همایشی جهت تجلیل از پدر فیزیک دانشگاهی ایران، حسابی، را داشته است به دلیل اینکه او سناتور انتصابی محمدرضا پهلوی بوده است، از سوی حراست دانشگاه شیراز مورد تهدید قرار گرفته ولی با این وجود این تهدید حداد عادل در بزرگداشت حسابی سخنرانی کرده است.[۶]
آثار [ویرایش]آثار به جای مانده از محمود حسابی در زمینه*های فیزیک، زبان فارسی و پژوهش*های فرهنگی شامل ۲۱ کتاب و مقاله*است. برخی از مهمترین آثار وی عبارتند از:[۲۱]

۱- کتاب*های فیزیک دبیرستان ۱۳۱۸. [۲۲] [۲۳] [۲۴]

۲- کتابی در تفسیر امواج دوبر در شش رساله، دانشگاه تهران ۱۹۴۶.[۲۵]

۳- مقاله ذرات پیوسته، در نشریه آکادمی علوم آمریکا ۱۹۴۷.[۲۶]

۴- مقاله* اثبات نظری بیشتر بودن جرم ذرات شارژ شده به وسیله نور نسبت به الکترون(پیشنهاد تفسیر قانون جاذبهٔ عمومی نیوتون و قانون میدان الکتریکی ماکسول)، گزارش نشریه انجمن فیزیک آمریکا ۱۹۴۸.[۲۷]

۵- مقاله مدل ذرات بی*نهایت گسترده، نشریهٔ فیزیک فرانسه ۱۹۵۷. [۲۸]

۶- کتاب دیدگانی فیزیک دانشگاه تهران ۱۳۴۰.[۲۹]

۷- رساله نظریه ذرات بی*نهایت گسترده، دانشگاه تهران ۱۹۷۷.[۳۰]