معرفی رصدخانه های جهان

[foroogh]

رصدخانه اخترفیزیکی آرستری

یک مرکز دولتی بامطالعات اختر فیزیکی درایتالیا که از سال 1972 آغاز به کار نموده است. گیورگیوآبتتی جهت فعالیتهای این مرکز را به سمت فیزیک خورشیدی هدایت نمود و در حال حاضر فعالیتهای این مرکز در زمینه محیط بین ستاره‌‌ای و شکل‌گیری ستارگان، اختر فیزیک ذرات پر انرژی وماوراء کهکشانی و تکنیکهای اختر فیزیکی و تلاش درزمینه ساخت تلسکوپهای بزرگ می باشد.

[foroogh]

رصدخانه اخترفیزیکی بوراکان

نجوم پیشرفته در ارمنستان از سال(1324)شمسی (1946 میلادی)با تاسیس رصدخانه بوراکان (BAO) با تلاشهای اخترشناس مشهور قرن بیستم، ویکتور هامبارتسومیان آغاز شد.این رصدخانه دریکی از ارتفاعات 1500 متری کوههای آرارات در40 کیلومتری شمال ایروان بنا شده است در حقیقت این رصدخانه بخشی از موسسه علوم

ارمنستان استکه بنیانگذار آن نیز هامبارتسومیان بوده است.پیش از تجزیه شوروی این رصدخانه یکی از مهمترین مراکز نجومی مهم در دنیا به حساب می آمداما پس از آن با ایجاد تغییرات اقتصادی ، منجمان ارمنی نیز همانند سایر دانشمندان ارمنستان گرفتار شرایط بسیار دشوار شدند تا آنجا که حتی بسیاری از آنها مجبور به ترک ارمنستان شدندو برخی نیز برای همیشه از تحقیق ودانش امروزی به دور افتادند باوجود این پس از مدتی دوباره فعالیتهای این رصدخانه که دارای 70 محقق است BAO از سر گرفته شد. در حال حاضر که 11 نفر از آنها دکتری در رشته های مختلف علوم پایه و 38نفر دانشجوی دکتری هستند. همچنین سه گروه اصلی علمی و 21 گروه کوچکتر شامل محققان در این مرکز مشغول به کار هستند. منجمان رصدخانه بوراکان بادانشمندان کشورهای دیگرمانند فرانسه ، آلمان ، ایتالیا،انگلیس، اسپانیا،روسیه،آمریکا،چین، ژاپن و ... در طرح های مختلف بین المللی همکاری دارند.

BAOبه دلیل برگزاری برخی نشست های مهم نجومی، در بین منجمان بسیار شناخته شده است .از جمله برگزاری بیست و نهمین همایش سالانه انجمن بین المللی(IAU) در سال 1345/1966، برگزاری صد و سی و هفتمین دوره سالانه بررسی ستاره های کم نور در خوشه های ستاره ای (جستجوی SETI ) و برگزاری نخستین همایش طرح بزرگ هوشمندان برون زمینی در سال 1350/1971 .

در این رصدخانه نه چندان بزرگ ارتفاعات آرارات ، با وجود یک تلسکوپ کاسگرین 6/2 متری ، یک تلسکوپ اشمیت 5/0 و 1 متری(که در سال 1960 افتتاح شده است) و همچنین چند تلسکوپ 40 تا 60 سانتیمتری (PDS Microdensitometer) ویک ریزچگالی سنج تابش اکتشافات مهم بسیاری صورت گرفته است.حتی برخی ازاین کشفیات جرقه ای برای ادامه راهی نو در نجوم بوده است؛ مانند کشف جمع های ستاره ای ، کشف بیش از 1000ستاره کم نور وده ها ابر نواختر و تعدادی اختروش (کوازار) . همچنین کشف و بررسی کهکشان هایی که هسته بسیار درخشانی دارند و بازوهای مارپیچی آنها نیز بسیار بارز است .

طیف نگاری سحابی ها ، سنجش و بررسی کهکشان های مارکاریان دسته ای خاص ازکهکشان هاکه سرچشمه های بسیارقوی در تابشهای فرابنفش هستند( بنیامین مارکاریان آنها را در دهه 1970 میلادی کشف و طبقه بندی کرد)، جستجو برای کشف سرچشمه های امواج رادیویی و پرتو ایکس،کیهان شناسی تجربی کارروی نظریه انقباض کیهانی و بویژه بررسی پدیده ناپایداری کیهان از دیگر فعالیتهای این رصدخانه بوده است.

در حقیقت رصدخانه بوراکان دستاوردهای مهم علمی و پژوهشی خود را مدیون دو دانشمند سرشناس، ویکتور هامبارتسومیان، و بنیامین مارکاریان میداند.

ویکتور هامبارتسومیان درگرجستان بدنیا آمد و از دانشگاه لنینگراد فارغ التحصیل شد. او بنیانگذاز دانشگاه ایروان و موسسه علوم ارمنستان بوده است که بین سالهای 1327/1948 تا 1334 /1955 معاون و در سال های 1340 /1961 رئیس انجمن بین المللی نجوم IAU بوده است.در زمان مدیریت هامبارتسومیان در رصدخانه بوراکان ارمنستان ، موضوع بررسی خوشه های جوان ستاره ای و اندازه گیری میزان جرم خروجی از نواخترها بسیار پا گرفت.

عمده فعالیت این دانشمند بزرگ روی کهکشان های رادیویی و کهکشان هایی که هسته فعال دارند. متمرکز بود. او عضو افتخاری 28 انجمن وجامعه علمی بود و جایزه های بسیاری به پاس فعالیت هایش در اختر فیزیک دریافت کرد. اما بنیامین مارکاریان عشق بسیارش به نجوم در دوران مدرسه سرانجام موجب شد وارد مرکز فیزیک و ریاضی ایروان شود.سپس درجستجوی مکان مناسب برای احداث رصدخانه بوراکان شد. در سال 1332 /1953 به آرزوی دیرین خود رسید و به ریاست رصدخانه بوراکان انتخاب شد. او بیشتر فعالیت خودرا برای یافتن کهکشان هایی متمرکز کرد که منابع بسیار عظیمی از امواج فرابنفش بودندو سرانجام او موفق به طبقه بندی آنها شد. توجه مارکاریان به این نوع خاص از کهکشان ها سبب شد تا تفکر بررسی کهکشان های کم نور در بین منجمان شکل بگیردو تلسکوپ های بزرگی در سراسر دنیا برای مدتهای طولانی به بررسی جزئیات این نوع کهکشان ها اختصاص پیدا کنند. مارکاریان بیش از100 اثر منتشرشده ازتحقیقات و مطالعات و اکتشافاتش دارد. یکی از نتایج مهم کارهای او به صورت بایگانی بزرگی از عکس های نجومی درآمده که شامل2650 حلقه فیلم است.این بایگانی شامل 20،000،000 نتیجه طیف نگاری و سنجش و محاسبه اجرام نیمکره آسمان است

[foroogh]

رصدخانه اشعه ایکس چاندرا

نام سومین سری از تلسکوپهای بزرگ متعلق به ناسا.وزن آن 5.2 تن طول آن 14 متر ودر سال 1999توسط شاتل فصایی کلمبیا به فضا پرتاب شد .نام اولیه آن تاسیسات اخترفیزیکی پیشرفته اشعه ایکس بود.از چهارقسمت اساسی تشکیل شده یک طیف سنج تصویر برداری یک دوربین با قدرت تفکیک بالا ودو طیف سنج در انرژیهای بالا وپایین.این تلسکوپ بهمراه تلسکوپ اشعه ایکس نیوتون متعلق به آژانس فضایی اروپا اطلاعات بسیار ارجمندی ارائه نموده اند مانند تصویرهایی از ستاره های تپنده درون سحابی های سیاره ای وموادی که بنظر می رسد توسط سیاهچاله ها بلعیده می شوند.ارتفاع مداری آن ۲۰۰ برابر ارتفاع مدار تلسکوپ هابل وقدرت تفکیک آن نیم ثانیه قوسی است

[foroogh]

رصدخانه پولکوفو روسیه

یکی از معروفترین و قدیمی ترین رصد خانه های دنیا است و در گذشته، اغلب آن را «پایتخت ستاره شناسی دنیا» می نامیدند. هنگامی که در سال 1839 م. رصدخانه پولکوفو گسترش یافت، ابزار آن عبارت بودند از یک تلسکوپ شکستی مجهز به دهانه 38 سانتی متری که فرانهوفر نور شناس نامی، عدسی های آن را تراشید. بعدا یک تلسکوپ 76 سانتی متری با فاصله کانونی 14 متر به رصدخانه افزوده شد. در سال 1294 / 1915م. یک تلسکوپ بازتابی یک متری و یک تلسکوپ شکستی 82 سانتی متری برای رصدخانه سفارش داده شد.

جنگ جهانی دوم کار را در رصدخانه پولکوفو متوقف کرد و به تخریب کامل آن انجامید.

این رصدخانه در مدت محاصره لنینگراد در خط مقدم واقع شده بود. عدسی های گران بها و بسیاری از ابزارها به لنینگراد منتقل شد. هر چند که ابزار زیادی منهدم شد، اما عدسی 76 سانتی متری تلسکوپ شکستی سالم باقی ماند. در 11 مارس 1324 / 1945م. دولت اتحاد شوروی – روسیه – تصمیم به بازسازی رصد خانه گرفت. طولی نکشید که رصدخانه پولکوفو، بار دیگر در زمره یکی از رصدخانه های عمده شوروی – روسیه – در آمد و در حال حاضر بزرگترین تلسکوپ دنیا یعنی تلسکوپ آیینه ای 6 متری زلنچوکسکایا در آن وجود دارد و مورد استفاده محققین می باشد.

[foroogh]

رصدخانه پکن

یک مرکز تحقیقاتی دانشگاهی در چین با اولویت پروژه های اختر فیزیکی که در سال 1958در 150 کیلومتری پکن ودر ارتفاع 960 متری تاسیس شده است.یک تلسکوپ خورشیدی ٫بزرگترین تلسکوپ آیینه ای چین باقطر16/ 2 متر ٫ یک تلسکوپ مادون قرمز با قطر 26/1 متر٫یک سیستم ردیاب ماهواره ای٫ تلسکوپ اشمیت 60 سانتی متری از تجهیزات این مرکز می باشد.این مرکز دارای یک رصدخانه رادیویی شامل 28 عدد آنتن با قطر 9متر می باشد که با روش تحلیل دهانه کار میکند.این رصدخانه‌ در سال 1449-1436 در زمان سلطنت zhengtong تاسیس شده است.

سایت رسمی این مرکز

http://www.bao.ac.cn/english/home.asp

[foroogh]

رصدخانه خواجه نصیرالدین طوسی

رصدخانه خواجه نصيرالدين طوسي، كه در بالاي كوه بيليندي از دامنه‌هاي كوه سهند به ارتفاع 2538 متر از سطح دريا در حدود 30 كيلومتري جنوب شهر تبريز واقع شده، در شهريورماه 1363 رسماً افتتاح و مورد بهره‌برداري قرار گرفت اين رصدخانه داراي سه تلسكوپ به شرح زير مي‌باشد.

الف) تلسكوپ بازتابي كاسگرين به قطر دهانه 60 سانتي‌متري با درشت‌نمايي 825 (بزرگترين تلسكوپ ايران) با تجهيزاتي مانند: ميز كنترل الكترونيكي، چشمي‌هاي مختلف، دوربين راهنماي 15 سانتي‌متري، دستگاه كانون گيري الكترونيكي، اسپكتروسكوپ ميكرومتر رشته‌اي و غيره.

ب) تلسكوپ بازتابي متوسط به قطر دهانه 40 سانتي‌متري با درشت‌نمايي 550 با تجهيزاتي مانند چشمي‌هاي مختلف، دوربين راهنماي 15 سانتي‌متري، فوتومتر و آمپلي‌فاير

ج) تلسكوپ شكستي به قطر دهانه 15 سانتي‌متر با درشت‌نمايي 350 با تجهيزاتي جنبي از قبيل: تجهيزات مخصوص رصد ماه، سيارات و ثوابت، وسايل عكاسي و فيلترهاي مختلف از جمله فيلتر Ha براي پژوهشهاي خورشيدي و دستگاه ميكروفتومتر.

آزمايشگاه فيزيك خورشيدي (سيدرواستات خورشيدي): تلسكوپ بازتابي با قطر آئينه 35 سانتي‌متر كه تصويري از خورشيد به آئينه‌اي كه مجهز به دو موتور (دنبال كننده و ميل) مي‌باشد به روي عدسي 20 سانتي‌متري به فاصله كانوني 3 متر جهت ساخت تصوير حقيقي خورشيد از تجهيزات اصلي واقع در solar-lab است.

افلاك‌نما : افلاك‌نما يا پلانتاريم از نوع Sky Master با قطر دهانه 10 متر و امكان نمايش 10000 ستاره و گنجايش 90 نفر تماشاگر است. به وسيله اين دستگاه مقدمات ستاره‌شناسي از قبيل حركت سيارات و ماه و خورشيد و ستارگان از تابش نور در سقف گنبدي افلاك‌نما آموزش داده مي‌شود.

[foroogh]

رصدخانه خورشیدی بیگ بیر

یک رصدخانه خورشیدی که توسط انستیتو تکنولوژی کالیفرنیا در سال 1969 در کنار دریاچه بیگ بیر یا خرس بزرگ تاسیس شده است.در این رصدخانه خورشید بکمک چندین تلسکوپ که بزرگترین آن 65 سانتی متر است در چندین طول موج مرئی رصد می شود .وجود آب دریاچه یکی از دلایل خوبی تصاویر این تلسکوپها است.این مرکز در حال حاضر توسط انستیتو تکنولوژی نیوجرسی اداره می شود.سایت رسمی رصدخانه:

http://www.bbso.njit.edu

[foroogh]

رصدخانه گرینویچ

این رصدخانه در مکانی به همین نام در لندن واقع است ودرسال ۱۶۷۵ میلادی به دستور چارلز دوم پادشاه انگلستان تاسیس شده است.نصف النهار مبدا از این رصدخانه می گذرد.این رصدخانه در سال 1263 میلادی با رای نمایندگان 25 کشور به عنوان نصف النهار مبدا انتخاب شد.(از ۲۵ کشور دو کشور فرانسه وبرزیل رای منفی دادند).با این رای گیری طول جغرافیایی این رصدخانه به عنوان صفر در نظر گرفته شد(همانطور که می دانید مبدا عرض جغرافیایی خط استوا می باشد).بعد از تاسیس رصدخانه عنوان ستاره شناس سلطنتی نیز به دستور همین پادشاه ایجاد شد وجان فلامستید هم بعنوان اولین ستاره شناس سلطنتی انتخاب شد.

[foroogh]

رصدخانه مراغه

این رصد خانه که بزرگترین رصدخانه جهان در دوره قبل از اختراع تلسکوپ بوده است در زمانی که مراغه به پایتختی توسط هلاکو خان مغول انتخاب شده بود روی تپه‌ای در غرب مراغه ساخته شده است. اين مجموعه كه امروزه فقط آثار كمي از آن باقي مانده است . طبق نوشته تاريخي درسال657 ساختمان آن به دستورهلاكو نوهٔ چنگیزخان مغول و همت خواجه نصيرالدين طوسي بنا شده است و درساختمان و درتشكيل آن شخصيت هايي چون علامه قطب الدين فخرالدين مراغي،محي الدين مغربي ، علي بن محمود نجم الدين الاسـطرلابي و... شركت داشته اند .
بناي رصـدخانه ، 15سال طول كشيد . به امر هلاكو كتب واسباب وآلات علمي ونجومي بسياركه از فتح بغداد بدست آورده بود درآنجا متـمركز گرديد . اين مجموعه تا سال 703 هجري آباد بوده ليـكن پس از آن بر اثر زلزله هاي سخت ، بي توجهي حكام رو به ويراني رفت. و درحال حاضر آثاري از بناهاي متعلقه آن باقي مانده است. اين بنا تا زمان سلطان محمّد خدابنده مشغول به كار بوده است و ويراني آن بطور كامل و دقيق هنوز مشخص نشده است كه در چه سالي بوده است ولي در نوشته هاي حمدالله مستوفي در سال 720 به ويران بودن آن اشاره شده است.
.رصدخانه مراغه 167 سال پيش از احداث رصدخانه سمرقند ساخته شد و در زمان آباداني يكي از معتبرترين رصدخانه هاي جهان بوده است.در آن زمان بفرمان قوبیلای قآن امپراطور چین و برادر هلاکو خان کارشناسانی برای آموزش و الگو برداری از رصدخانه مراغه به این شهر آمده، پس از مراجعت به چین رصدخانه ای به تقلید از رصدخانه مراغه ساختند. علاوه بر رصدخانه چین همچنین رصدخانه های سمرقند، استانبول وهند از روی رصدخانه مراغه ساخته شده اند.

هولاکو برای نگهداری این مرکز پژوهشی موقوفه‌های ویژه‌ای در نظر گرفت. کتاب‌خانه‌ای شامل ۴۰۰ هزار جلد کتاب و ابزارهای اخترشناسی، از جمله ذات الربع دیواری به شعاع ۴۳۰ سانتی‌متر، کره‌های ذات الحلق، حلقهٔ انقلابی، حلقهٔ اعتدالی و حلقهٔ سموت، نیز فراهم شد. در همین جا بود که زیج ایلخانی به سال ۶۷۰ هجری(۱۲۷۶ میلادی) فراهم شد. رصدخانهٔ مراغه فقط مخصوص رصد ستارگان نبود و یک سازمان علمی گسترده بود که بیشتر شاخه‌های دانش درس داده می‌شد. به علاوه، چون در آن زمان ارتباط علمی چین و ایران به علت استیلای مغولان بر هر دو سرزمین برقرار شده بود، دانشمندان چینی، از جمله فردی به نام فائو مون‌جی، در این مرکز فعالیت داشتند. همچنین، فیلسوف و فرهنگ‌نامه نویس مسیحی، ابن‌العبری، در رصدخانهٔ مراغه به درس دادن کتاب‌های اصول اقلیدوس و المجسطی بطلمیوس مشغول بودند.

تپه‌اي كه رصدخانه در آن واقع شده است به طول 510 و عرض تقريبي217 متر و به ارتفاع 110 متر مي باشد كه غرب مراغه واقع شده است. كه قسمتهاي مختلف رصدخانه بر روي آن واقع شده است اين بخشها عبارتند: از برج مركزي رصدخانه – واحدهاي مدور پنجگانه – كتابخانه.
برج مركزي
برج مركزي كه وسيعترين فضاي كشف شده را تشكيل مي دهد قطري به اندازه 22 متر دارد ضخامت ديوار آن 80 سانتيمتر مي باشد. فضاي داخلي آن شامل يك راهرو و6 اطاق مي شود كه 4 اطاق مستطيلي شكل و 2 اطاق ديگر كه در سمت شمال و جنوب قرار گرفته‌اند شكل هندسي ندارند.
مصالحي كه در برج بكار گرفته شده عبارت است از سنگ قلوه، لاشه، سنگهاي تراش براي ازاره خارجي و داخلي و سنگهاي تراش بزرگ براي ورودي برج آجري در سه اندازة مختلف. ملات و اندود گچ، كاشيهاي بزرگ لعابدار در سه طرح و نوع مختلف سنگهاي حجاري شده و نقش دار و آجرهاي نقش دار تزئيني مي باشد.
واحدهای مدور پنجگانه
در قسمت جنوب و جنوب شرقي و شمال برج مركزي رصد خانه پنج واحد مدور كشف گرديده كه هريك بطور مستقيم در كار پژوهش‌هاي نجومي مورد استفاده داشته‌اند. در گوشه شمال غربي تپه واقع در زير حصار شمالي محوطة رصد خانه بناي جالبي به مساحت 330 متر مربع بدست آمده كه با توجه به جنبه هاي مختلف امر مي‌توان آن را كتابخانه مجموعه دانست.
بغير از قسمتهاي ذكر شده در دامنة غربي تپه رصدخانه مراغه و مشرف به روستاي طالب خان چهار مجموعه معماري و تعدادي دخمه كشف گرديده كه گذشته از ارزش معماري از نظر روشن ساختن بسياري از ويژگيهاي مذهبي – اجتماعي و اوضاع و احوال خاص دوره ايلخاني به خصوص جامعه مسيحيت زمان، داراي اهميت و اعتبار فراوان مي باشد.

در سال‌های اخیر گنبدی برای محافظت از بقایای این بنا بر روی بخشی از آن ساخته شده است.پرویز ورجاوند و همکارانش در دهه ۱۳۵۰ به کاوش محوطه این رصدخانه پرداختند و قسمت‌های مختلف آن را شناسایی کردند

[foroogh]

رصدخانه کاشان

رصدخانه دانشگاه كاشان با زيربناي ساختماني حدود 150 مترمربع و محوطه‌سازي حدود 500 مترمربع در مجاورت بناي تاريخي چارتاقي نياسر واقع شده است. اين بنا در يك طبقه ساخته شده و در قسمت فوقاني آن گنبد متحرك رصدخانه با قطر 4 متر نصب گرديده كه محل استقرار تلسكوپ اصلي رصدخانه مي‌باشد.

در داخل ساختمان فضاهايي براي نصب يك دستگاه آسمان‌نماي آموزشي با چتري به قطر 3 متر همچنين فضاي لازم جهت لابراتوار عكاسي و فضاي اداري و مكان استقرار تلسكوپ‌هاي قابل حمل در نظر گرفته شده است.



در حال حاضر علاوه بر آسمان‌نماي آموزشي، هفت دستگاه تلسكوپ جهت راه‌اندازي رصدخانه تهيه شده است. تلسكوپ‌ها در ابعاد مختلف و با سيستم‌هاي هدايت اتوماتيك و نيمه اتوماتيك مي‌باشند كه به ترتيب داراي قطر دهانه 5/4، 5، 6، 8، 10، 12 و 16 اينچ مي‌باشند.

تلسكوپ بازتابی 16 اينچ با ساختار اپتيكي اشميت ـ كاسگرين با فاصله كانوني 4064 ميلي‌متر و توان تفكيك 28/0 ثانيه قوسي و توان بزرگنمايي 560 برابر داراي يابنده اتوماتيك حدود 145000 جرم آسماني در گنبد رصدخانه نصب گرديده است. همچنين يك دستگاه CCD و يك دستگاه VideoCCDجهت ثبت و انتقال تصاوير از تلسكوپ به كامپيوتر تهيه شده است. علاوه بر آن تعدادي دوربين دوچشمي، فيلم‌هاي آموزشي، نرم‌افزار و كتاب‌هاي نجومي از ديگر امكانات اين رصدخانه مي‌باشد.



رصدخانه دانشگاه كاشان به لحاظ آموزشي و پژوهشي مي‌تواند جزء رصدخانه‌هاي مهم كشور محسوب گردد كه به انواع تلسكوپ‌ها مجهز است و از نظر موقعيت مكاني استقرار رصدخانه در منطقه نياسر با توجه به جوانب امر و دسترسي به امكانات در مكان بسيار خوبي قرار گرفته است.

هرچند هدف اصلي از راه‌اندازي اين رصدخانه ايجاد كارگاه درس عملي براي رشته نجوم مي‌باشد، با اين وجود تا قبل از تشكيل گروه نجوم در دانشگاه و جذب دانشجويان اين رشته در مقطع كارشناسي، اين رصدخانه در جهت ترويج نجوم اقداماتي را انجام خواهد داد. كه تهيه يك سري از تجهيزات نجوم آماتوري در همين راستا بوده است. اميد است در برنامه‌هاي آتي گام‌هايي در خصوص پژوهش‌هاي نجومي در سطح دانشگاهي برداشته شود.

اين رصدخانه در مسير نيل به اهداف فوق اقداماتي را در برنامه كاري خود قرار داده كه مي‌توان به برگزاري كلاس‌هاي آموزش نجوم، تشكيل گروه‌هاي نجومي با سمت‌گيري در جهت فعاليت‌هاي نجومي، برگزاري برنامه‌هاي ويژه در مواقع رخ‌دادن رويدادهاي نجومي همچون گرفتگي خورشيد و ماه و انجام اقداماتي در خصوص نجوم اسلامي همانند تشيكل گروه رؤيت هلال ماه را نام برد.

آدرس سایت رسمی :http://www.uko.ir

آدرس سایت دانشگاه:http://www.kashanu.ac.ir