تاريخچه مركز فضايي ماهدشت

[M_Saturn]

مركز فضايي ماهدشت در فاصله حدود70 كيلومتري غرب تهران قرار گرفته وداراي وسعتي به مساحت حدود 42 هكتار ميباشد.اراضی مركز فضايی ماهدشت توسط اداره منابع طبيعي استان تهران در اختيار سازمان فضايی ايران قرار گرفته است. بدليل عدم وجود آب كافي و با كيفيت مناسب، آب مورد نياز اين مركز توسط يك حلقه چاه عميق كه در زمين متعلق به مركز در فاصله 8 كيلومتري جنوب شرقی آن حفر شده از طريق سيستم انتقال آب و لوله كشي تامين ميگردد.
تاريخچه فعاليت مركز را ميتوان در دوره هاي مختلف زمانی كه از سال 1351 آغاز ميگردد،مورد بررسي قرار داد.خلاصه اي از فعاليتها و تحولات ايجاد شده در اين مركز، طي 34 سال گذشته را ميتوان بشرح زير گزارش نمود:

الف – دوره سالهاي 1351 الي 1357
همزمان با پرتاب اولين ماهواره سنجش ازدور توسط سازمان هوا و فضانوردي آمريكا (ناسا)در سال 1351تحت عنوان ماهواره تكنولوژي منابع زميني (Earth Resources Technology Satellite( ERTS –1 كه بعدها به لندست تغييرنام يافت، فعاليت اين رشته از علوم فضايي در ايران آغاز شده است.اين فعاليت در دفتري بنام دفتر جمع آوري اطلاعات در سازمان برنامه و بودجه وقت تمركزيافته است. نظر به اينكه اصولا اين فناوري و هر نوع تكنولوژي جديد با سرعت بسيار گسترش می يابد و پويايي زيادي دارد؛ علوم مربوط به فضا نيز با طراحي و ساخت ماهواره هاي مختلف و ورود كشورهاي ديگر به اين عرصه، با تغييرات و پيشرفت زيادي مواجه بوده است.كشور ايران نيز در آنزمان ميكوشيد بهر نحوي خود را با پيشرفتها وتغييرات اين فناوري هماهنگ نمايد. در همين راستـا از طريق در اختيـار داشتن حمـايت دولت ايالات متحده آمريكا تصميم می گيرد تا نسبت به اخذمستقيم اطلاعات ماهواره اي اقدام نمايد. درخواست ايران مورد موافقت آمريكا قرار گرفته ومصوب می گردد كه ايستگاه گيرنده ايران به 33 كشور تحت پوشش آنتن گيرنده؛ خدمات ارايه نمايد و آن كشورها نيز حق ايجاد ايستگاهي از اين دست را در سرزمين خود نداشته باشند.بدين ترتيب؛در سال 1353 قرار داد خريد؛نصب؛راه اندازي و راهبري موقت ايستگاه گيرنده اطلاعات ماهواره اي بين ايران و شرکت جنرال الكتريك آمريكا منعقد گرديد

درهمين زمان؛ فعاليت سنجش از دور در ايران بصورت طرح استفاده از ماهواره با دريافت رديف بودجه در سازمان برنامه و بودجه ،ماهيت جديد پيدا نموده و آقاي رضا قطبي مدير عامل وقت سازمان راديو و تلويزيون ملی ايران بعنوان اولين مجري طرح معرفي شده و سپس مجموعه فعاليتهاي طرح استفاده از ماهواره به سازمان راديو و تلويزيون وقت منتقل می گردد.براي ايجاد ايستگاه اخذ مستقيم اطلاعات ماهواره اي محل فعلي مرکز يعنی ماهدشت کرج كه قبلا مرد آباد کرج ناميده ميشد ،مناسب تشخيص داده شده و با توجه به مالكيت دولتي زمينهاي منطقه؛تخصيص آن به اين فعاليت در اسرع وقت ميسر گرديد. با حمايتهاي مديريت وقت سازمان راديو و تلويزيون و با ساخت و تكميل ساختمانها؛ فعاليت نصب در سال 1355توسط پيمانكاربا سرعت آغاز شده و طي دو سال؛ فاز اول آن كه شامل رديابي و اخذ اطلاعات بود آماده بهره برداري شده است. بطوريكه در سال 1357 همزمان با پيروزي انقلاب اسلامي؛حداقل سه پوشش كامل از اطلاعات ماهواره اي لندست توسط اين ايستگاه اخذ گرديده و تحويل آرشيو شده است.
بر اساس قرار داد و با استفاده از الگوي ايستگاههاي مختلف اخذ اطلاعات ماهواره اي كه در كشورهاي آمريكا، كانادا وچند كشور ديگر نصب شده بود ، مقرر گرديد كه در اين ايستگاه پنج فاز مختلف بشرح زيرتاسيس شود:

1- فاز يك، شامل نصب و راه اندازي تجهيزات مربوط به رديابي ماهواره هاي منابع زميني و اخذ مستقيم اطلاعات از آنها
2- فاز دو، شامل نصب و راه اندازي تجهيزات مربوط به ضبط و تصحيح اطلاعات
3- فاز سه، شامل نصب و راه اندازي تجهيزات مربوط به تجزيه و تحليل و فرايند اطلاعات
4- فاز چهار، شامل نصب و راه اندازي تجهيزات مربوط به مديريت اطلاعات
5- فاز پنج، شامل نصب و راه اندازي تجهيزات مربوط به چاپ، تكثير و توليد اطلاعات

[M_Saturn]

ب-دوره سالهاي 1357 الي 1370
در اين دوره كه زمان نسبتا طولاني را نيز شامل ميشود؛ و بنوعي ميتوان آنرا دوره ركود مركز ناميد، بيشتر وقت كارشناسان و مديران براي معرفي اين تكنولوژي به افراد و سازمانهاي مرتبط و كاربر و حتي گاهي اوقات بدليل شرايط آنزمان براي توجيه افراد و سازمانهاي غير مرتبط نيز، مصرف ميشد.در اين زمان؛ تهيه گزارشهاي تاريخچه اي و ارايه دلايل توجيهي بمنظور متقاعد نمودن مديران بالادستي و تصميم گيرندگان دولتي بيشترين دغدغه و دل مشغولي كارشناسان بوده است.تغيير مديران و انتقال طرح استفاده از ماهواره از سازمان برنامه و بودجه به سازمان راديو و تلويزيون وقت و بازگشت مجدد آن به سازمان برنامه و بودجه از عمده عواملي بود كه فرصت تصميم گيري بهينه و بموقع را از مديران سلب مينمود. ضمن اينكه مديران نيز اختيار لازم و يا در حقيقت ،قدرت اخذ تصميم را در آن برهه از زمان در جهت تعيين و تكليف نهايي اين مجموعه چه در جهت انحلال ويا ادامه و گسترش فعاليتها،نداشته اند. بنابراين ،عمده فعاليت اين دوره، تلاش كارشناسان براي حفظ هويت و سراپا نگهداشتن مجموعه بوده است. از جمله فعاليتهاي بسيار مثبت اين دوره را ميتوان به ؛ راه اندازي و راهبري تجهيزات نصب شده براي دريافت مستقيم اطلاعات ماهواره هاي هواشناسي سري نوآ
- آموزش كارشناسان سازمانهاي كاربر در جهت انتقال تكنولوژي استفاده از ماهواره
- نصب و راه اندازي فاز هاي 2، 3، 4 و 5 بمنظور توليد و تكثير اطلاعات ماهواره اي
اشاره کرد.

فعاليتهاي فوق الذكر در مجموع از اقبال خوبي نيز بر خوردار بوده است. تهيه و تحويل دو پوشش كامل اطلاعات ماهواره اي ايران كه در چارچوب تعهدات شركت جنرال الكتريك قرار داشت، با پيگيري مديران وقت امكانپذير گرديد. تهيه اين اطلاعات موجب شده بود كه بتوان كارگاههاي آموزشي كاربرد اطلاعات ماهواره اي را به راه انداخته و همچنين با استفاده از تجهيزات فاز 5، اطلاعات دريافتي چاپ و تكثير شده و در اختيار كاربران مختلف كه آموزشهاي لازم را نيز در مركز ديده بودند، قرار گيرد.

ج-دوره سالهاي 1370 الي 1375
در راستاي تلاش كاركنان براي توسعه و گسترش فناوري سنجش از دور در سطح كشور، تلاشهايي نيز براي تغيير شرايط موجود و گذر از حالت نه چندان مفيد طرح استفاده از ماهواره و قانونمندي بيشتر اين فعاليت بطور همزمان صورت ميگرفت، تا جائيكه ماده واحده تبديل و تغيير هويت مجموعه ،از طرح به مركز سنجش از دور ايران كه يك شركت دولتي است درسال 1370 توسط مجلس شوراي اسلامي، بتصويب رسيده است. بر اساس اين مصوبه مركز سنجش از دور ايران به وزارت پست و تلگراف وتلفن منتقل گرديده است.پس از تصويب اين ماده واحده ،شرايط بهتر كار در مركز فراهم شده و با تصويب اساسنامه و پستهاي سازماني،نيروهاي جديد بكار گماشته شده و فعاليت در سطح كشور و همچنين منطقه گسترش يافته است.

د-دوره سالهاي 1376 الي 1381
تصويب ماده واحده و تبديل طرح استفاده از ماهواره به يك شركت دولتي كه ميبايستي بصورت خودكفا عمل نمايد، مشكلات عمده اي را براي مركز بوجود آورد.كاهش هزينه هاي جاري و عدم تدوين برنامه هاي توسعه اي از جمله مواردي بود كه ضرورتاً ميبايستي بمورد اجرا گذاشته شود. در نتيجه ،بسياري از فعاليتهاي مركز در زمينه انتقال فناوري و ارايه خدمات آموزشي كه درآمدي براي مركز نداشته است،از برنامه هاي جاري حذف و يا بسيار كاهش می بايد.از جمله فعاليتهائي كه تحمل آن در شرايط فوق خارج از توان و بودجه مركز بود، وجود مركز ماهدشت را ميتوان نام برد. نتيجتاً در اين دوره ،بررسي شرايط مركز و هرگونه پيشنهاديكه منجر به كاهش هزينه آن شود ،سر لوحه كار مديران و دغدغه اصلي مركز بود.از انواع پيشنهادات،ميتوان، واگذاري مركز به سازمانهاي مختلف دولتي، فروش ، اجاره و تعطيلي موقت را نام برد. سرانجام تعطيلي مركز ماهدشت از تصميمات غالب بوده و اين امر در اين دوره بوقوع پيوسته است. لازم به ياد آوريست كه تا تعطيلي موقت ، فعاليتهاي فاز 5 مبني بر توليد و تكثير اطلاعات و همچنين فاز 1 مربوط به اخذ مستقيم اطلاعات ارسالي از ماهواره هاي هواشناسي با تخصيص كمترين نيروي انساني ادامه داشته است. پس از اخذ تصميم براي تعطيلي مركز،و توقف فعاليتها،نيروهاي مرتبط با فازهاي 5 و 1 نيز مركز را ترك نموده و تنها تعدادي كاركنان خدماتي براي نگهداري فضاي سبز و حراست و نگهباني از مجموعه در مركز باقيمانده اند.بديهي است كه تعطيلي مجموعه و عدم نظارت و رسيدگي به ساختمانها وتاسيسات، موجبات خرابي و از بين رفتن تدريجي آنها فراهم گرديد.

ه- دوره سالهای 1381 تاکنون

در اين دوره با تغيير نام وزارت پست و تلگراف و تلفن به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، شورای عالی فضايي با رياست رئيس جمهور و سازمان فضايي ايران که رياست آن دبير شورا و معاون وزير می باشد زير نظر وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تاسيس گرديد. با مبادله برنامه چهارم توسعه و پيش بينی توسعه زيرساختهای فضايي، مرکز فضايي ماهدشت مجدداً مورد توجه قرار گرفت و نسبت به مقاوم سازی ساختمان TRF (رهگيری و دريافت اطلاعات از ماهواره ها)، بازسازی و تغيير کاربری آن اقدام گرديد. بموازات بازسازی ساختمان مذکور، ساختمان PF (پردازش اطلاعات) برای مقاوم سازی و تغيير کاربری، تخريب گرديد. طرح توسعه مرکز فضايي ماهدشت و تغيير کاربری آن با ماموريتهای جديد از جمله تاسيس ايستگاههای TT&C ماهواره و تاسيس آزمايشگاه بنيادی سنجش از دور و همچنين تاسيس مرکز منطقه ای آموزش و تحقيقات فضايي در دستور کار قرار گرفت. در مرحله بعدی ايستگاههای گيرنده فعال سازمان از مرکز تهران به اين مرکز منتقل و دريافت تصاوير ماهواره ای مجددا در اين مرکز صورت گرفت. هم اکنون ايستگاههای گيرنده NOAA/HRPT،TERRA/MODIS و FY2C در اين مرکز فعال و اطلاعات ماهواره ای بصورت روزانه دريافت و آرشيو می گردد. ضمناً نمونه ای از تصاوير دريافت شده برای اطلاع رسانی کاربران سنجش از دور در بخش اطلاعات ماهواره ای وب سايت سازمان قرار می گيرد.



هم اکنون اداره اخذ و توليد داده های فضايي و بخشهايي از ادارات بايگانی و نگهداری داده های فضايي و توسعه کاربری و استانداردسازی و همچنين مديريت تدارکات و پشتيبانی در اين مرکز مستقر و فعاليت می کنند.